W swojej długoletniej i bogatej historii szpital wielokrotnie zmieniał nazwę: „Zakład dla Idiotów” (1894 r.) – oficjalna nazwa: Idioten Anstalt für manliche und weibliche Idioten epileptische Geistenskranken, był wtedy połączony z Domem Poprawczym; Zakład Psychiatryczny (1904 r.); Zakład dla Umysłowo Chorych w Lublińcu (1922 r.); Śląski Zakład Psychiatryczny (1933 r.); Landes Heil und Pflegeanstalt Lublinitz (1939 r.); Państwowy Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Lublińcu (1949 r.); Szpital Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej (1976 r.); Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. dr E. Cyrana (1993 r.).

Historia Szpitala do 1922 roku

Należy przyjąć, że już w 1884 roku staraniem ówczesnego Starostwa Krajowego we Wrocławiu, oddano do użytku publicznego w sierpniu 1885 roku dwupiętrowy budyneko długości 105 metrów (tzw. Czerwony Dom) i otwarto w nim Dom Poprawczy dla małoletnich (Erziehungs–anstalt), co w niedalekiej przyszłości, w wyniku przeprowadzonych reorganizacji doprowadziło do utworzenia placówki psychiatrycznej. Właścicielem posiadłości, w której powstał zakład był Fryderyk Kielmann1. W 1892 roku Opolski Urząd Rejencyjny kupił sąsiadujący z Domem Poprawczym „zamek” z zabudowaniami gospodarczymi (obecnie Hotel Zamek Lubliniec).

Po remoncie pomieszczeń zamkowych, w 1894 roku oficjalnie otwarto „Zakład dla Idiotów”, który wtedy funkcjonował pod wspólną dyrekcją z Domem Poprawczym. Mogło w nim przebywać 320 osób (150 mężczyzn i 170 kobiet). Pierwszych pacjentów przyjęto już na przełomie października i listopada 1893 roku. Mniej więcej w tym samym czasie powstaje w Starostwie Krajowym we Wrocławiu projekt przeorganizowania istniejących instytucji w samodzielny zakład psychiatryczny. Faktyczny proces łączenia obydwu instytucji w jedną jednostkę administracyjną przebiegał w latach 1893–1896, by „[…] w 1904 roku po usunięciu młodych korygentów (podopiecznych domu poprawczego przekazano do ośrodków w Grotkowie i Wołowie), pozostawiono tylko zakład psychiatryczny, w którym docelowo mogło przebywać 650 chorych”.

Przez krótki okres czasu dyrektorem tej placówki był przybyły z Lubiąża dr Clemens Neisser a niedługo po nim (dokładnie 23 listopada 1904 roku) funkcję dyrektora przejął dr Otto Oskar von Klinke, który rozbudował i udoskonalił placówkę oraz wprowadził opiekę rodzinną. W tym okresie, stopniowo z zakładu dla obłąkanych i nieuleczalnie chorych, placówka przekształciła się w duży zakład z dużym przedsiębiorstwem rolnym.

Na podstawie posiadanych informacji, można przyjąć, że zakład psychiatryczny rozbudowywany był w pięciu etapach:

  1. Zakupienie zamku, jego przebudowa i wyposażenie (początki zakładu psychiatrycznego – Idiotenanstalt – 1892 r.);
  2. Zakup dóbr rycerskich przynależnych do zamku Lubliniec (1902 r.);
  3. Zakupienie zakładu wychowawczego (1904 r.);
  4. Odbudowa budynków gospodarczych i starych parceli szpitalnych zakładu wychowawczego;
  5. Budowa nowych domów dla chorych, kobiet i mężczyzn w latach 1907–1910.

Pomimo różnych wątpliwości, jako najbardziej prawdopodobną (a przez to oficjalną) datę powstania szpitala psychiatrycznego w Lublińcu należy przyjąć rok 1894, o czym świadczy informacja znajdująca się w rejestrze Rejencji Opolskiej. W latach 1904–1905 „[…] przeprowadzono w Zakładzie kanalizację i czyszczalnię ścieków. W tych także latach przystąpiono do stopniowej organizacji rozmaitych warsztatów pracy dla psychicznie chorych. Powstały warsztaty: tkacki (ręczny), krawiecki, szewski, stolarski i siodlarski . Napływ chorych, jak również nieodpowiednie budynki spowodowały rząd do budowania nowych domów dla psychicznie chorych, jak również domu dla potrzeb administracyjnych, wybudowanego w r. 1906–1907. Również w r. 1906 zbudowano pralnię, a kotłownię powiększono o dwa duże kotły. W r. 1906–1907 zbudowano elektrownię dla potrzeb zakładu. Do tego czasu oświetlano Zakład lampami naftowymi […]. Z tego krótkiego zarysu widzimy, że powstanie Zakładu Psychjatrycznego, jako takiego, nie wchodziło w plan pierwotny. Zakład powstał niejako przypadkowo, jako skutek twardej konieczności. W czasie wojny światowej część budynków zakładowych stale zajmowało wojsko niemieckie, po wojnie zaś wojska powstańcze, a w czasie plebiscytu oddziały aliantów. Zrozumiałe, że w chwili objęcia Zakładu przez polską dyrekcję budynki te w większej części były zniszczone. Inwentarz (bielizna) ilościowo przedstawiał się dobrze, jakościowo okropnie, gdyż prawie wszystko zniszczone i podarte, musiano wycofać i zastąpić nowym. Umeblowanie oddziałów, jak np. stoły, krzesła, szafy, łóżka itd. było częściowo zniszczone, a częściowo znajdowało się w względnie dobrym stanie”.

W 1911 roku zakład składał się z 47 budynków, w tym: 8 bloków szpitalnych, 3 lekarskich, 13 urzędniczych i 23 gospodarczych. Do zakładu można było przyjąć 1100 chorych. Na terenie znajdowało się 37 mieszkań dla pielęgniarzy, tym samym w obrębie placówki mogło mieszkać 1200 osób. W tym czasie Lubliniec miał około 4100 mieszkańców, a w samym zakładzie przebywało 887 chorych. Do zakładu większość chorych napływała z okręgu Górnego Śląska, głównie z rejonu hutniczego. Są wśród nich przeważnie górnicy i hutnicy, często ranni w wypadkach, renciści i emeryci, z których wielu nie ma żadnej ochoty pracować, a już na pewno nie na roli. Często są oni również silnie zdegenerowani przez nadużywanie alkoholu i zupełnie otępiali. Również liczba pacjentów, którzy już wcześniej byli karani, podwyższa się z roku na rok coraz bardziej.

W czasie I wojny światowej część szpitala funkcjonowała jako rezerwowa lecznica wojskowa, natomiast w czasie trwania plebiscytu na Śląsku pomieszczenia szpitalne były zajęte przez oddziały alianckie, a później przez wojska powstańcze. „Szpital powstańczy” został uruchomiony 10 maja 1921 roku i do 27 maja zdołał przyjąć 716 rannych lub chorych powstańców oraz 5 jeńców niemieckich, 5 aresztantów i 2 osoby cywilne. Należy podkreślić, że w szpitalu psychiatrycznym w Lublińcu w 1905 roku dr Otto Oskar Klinke wprowadził znaną już od czasów średniowiecznych pielęgnację chorych przy rodzinach (tzw. opieka domowa, zwana również familijną), która polegała na tym, że chorego umieszczano pod opieką obcej rodziny. Chorych najczęściej przyjmowały pod swój dach rodziny rolnicze. Lekarz wraz z pielęgniarzem raz w miesiącu lub częściej kontrolował warunki pobytu i stan zdrowia chorych. Z tej formy opieki przestano korzystać w 1916 roku, głównie z powodu ubóstwa wywołanego przez I wojnę światową. Również w Lublińcu, w okresie międzywojennym, nie prowadzono opieki domowej. Dopiero w roku 1967 uruchomiono opiekę familijną, lecz tylko w formie pozazakładowej, by z niej zrezygnować w 1992 roku.

Okres międzywojenny – od przejęcia Zakładu przez władze polskie do wybuchu II wojny światowej (1922–1939)

24 czerwca 1922 roku Zakład Psychiatryczny w Lublińcu znalazł się pod władzą polską, a dyrektorem szpitala został dr Emil Cyran, który przejął tę funkcję od dr Otto Oskara Klinke. Tym samym wszyscy lekarze niemieccy, wraz z dyrektorem dr Ottonem Klinke na czele, opuścili szpital tak jak większość personelu pielęgniarskiego i administracyjnego. Do listopada 1922 roku dr Emil Cyran był jedynym lekarzem w zakładzie. Z administracyjnego personelu pozostał tylko jeden uczeń biurowy, z personelu gospodarczego pozostało 10 ludzi, a z pielęgniarskiego 4 pielęgniarzy i 10 pielęgniarek . W ten sposób zakład praktycznie pozostał bez fachowej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej. Tworzenie nowych zrębów organizacyjnych szpitala było więc dziełem dr E. Cyrana i jego najbliższych współpracowników.

W późniejszym okresie pracę lekarską rozpoczynają: dr Wiktor Ratka, dr Kazimiera Marxen, dr Mateusz Siemionkin, dr Franciszek Bardzik, dr Julia Ratayska. W chwili objęcia przez władze polskie szpital posiadał: 6 budynków medycznych, dom administracyjny, kuchnię stanowiącą przybudówkę przy Czerwonym Domu, elektrownię, kotłownię, pralnię, ślusarnię, warsztaty terapii zajęciowej, dom dla ogrodnika, chlewy, pompę oraz 9 budynków poza obrębem zakładu dla lekarzy, urzędników i pielęgniarzy. W skład folwarku wchodziły: 2 domy dla psychicznie chorych, dom dla zarządcy folwarku, 3 domy dla funkcjonariuszy folwarcznych, obora, stajnia, kuźnia i gorzelnia. Dyrekcja polska objęła 35 budynków. Należy podkreślić, że po przejęciu szpitala przez administrację dr E. Cyrana, wiele budynków było samodzielnie remontowanych bądź budowanych przez pacjentów, pod nadzorem fachowców – pielęgniarzy (m. in. willa dla dyrektora, willa dla kapelana zakładowego, dom dla lekarzy i domy dla pielęgniarzy). Mieszkania zostały urządzone z komfortem i posiadały telefony . Niemal prawie wszystkie roboty blacharskie, stolarskie i malarskie wykonane były samodzielnie przez pacjentów. Wszystkie domy przeznaczone dla chorych i personelu miały centralne ogrzewanie (nowe były ogrzewane parą, a stare gorącą wodą). Trzeba też nadmienić, że w późniejszym okresie kuchnia posiadała chłodnię, masarnię, mleczarnię oraz piekarnię. Natomiast zamek został poddany remontowi. W 1928 roku został on przydzielony do Domu Pracy Przymusowej  (utworzony w 1926 roku przez władze samorządowe województwa śląskiego), który był zasiedlony do 1938 roku. Była  to jednostka odrębna od szpitala (majątek i budżet był oddzielny), chociaż jego dyrektorem był także dr E. Cyran.

W okresie międzywojennym szpital w Lublińcu był znaczącą jednostką psychiatryczną na tle kraju, uległ rozbudowie, a uhonorowaniem jego znaczenia było m. in. zorganizowanie w dniach 08–10.06 1924 r. V Zjazdu Psychiatrów Polskich, nt.: Alkoholizm w prawie cywilnym i karnym. Leczenie porażenia postępującego. W szpitalu psychiatrycznym w Lublińcu w okresie międzywojennym, obok innych ówczesnych metod terapeutycznych, prowadzono leczenie poprzez pracę (arbeitsterapie). Chorzy pracowali w warsztatach, kotłowniach, folwarku, ogrodach, na polach i w gospodarstwie hodowlanym, a „[…] życie codzienne Zakładu miało wiele wspólnego z życiem fabrycznym. Trzy razy dziennie obwieszcza syrena początek pracy i jej koniec w zimie, a w lecie pięć razy. Syrena służy również do alarmów pożarowych. Wśród zatrudnionych Zakład rozróżnia pracujących i zajętych. Do liczby pracujących zalicza się chorych, którzy pracują użytecznie, jak: przy budowach domów, szos, przy ziemnych robotach, rolnych, w warsztatach itd. Do zajętych należą chorzy, którzy nie siedzą bezczynnie, lecz również i nie pracują wydajnie; do takiego zajęcia należy skubanie gałganów, czytanie gazet, przeglądanie ilustracyj, gra w karty, warcaby itp. O ile wspomniane zajęcia nie wymagają specjalnych kierowników, o tyle podczas pracy użytecznej muszą być przy chorych kierownicy – fachowcy, którzy by jednocześnie byli obeznani z zasadami pielęgnacji psychjatrycznej. Mając to na względzie, przy przyjęciu na służbę pielęgniarzy, względnie pielęgniarek Zakład kieruje się właśnie taką wytyczną. Pewien procent niższego personelu rekrutuje się z zawodów rzemieślniczych” . Poniekąd szpital był wtedy jednostką samowystarczalną, mógł w rzeczywistości sam finansować swoją działalność. Metodę leczenia poprzez pracę stosowano w szpitalu psychiatrycznym w Lublińcu, aż do końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku (oczywiście w sposób zmodyfikowany i dostosowany do ówczesnych realiów).

W tamtym okresie do leczenia pacjentów wykorzystywano również muzykę, taniec, ergoterapię (stosowaną wobec pacjentów u których występowały zakłócenia: motoryczno-funkcjonalne, sensomotoryczno-percepcyjne, neuropsychologiczne, psychosocjologiczne), socjoterapię (poprzez poszerzenie zakresu umiejętności społecznych) i ludoterapię (terapia poprzez stosowanie różnego rodzaju gier i zabaw). W lecznictwie zakładowym stosowano także leczenie środkami farmakologicznymi, organopreparatami  oraz metodą naprzemiennego stosowania zimnych i gorących kąpieli.
W roku 1928 otwarto przyszpitalną aptekę. Wcześniej leki kupowano w aptece w Koszęcinie. Przed wybuchem II wojny światowej  Śląski Zakład Psychiatryczny posiadał 931 łóżek, rocznie przyjmowano ok. 500 chorych i tylu mniej więcej wypisywano. Powierzchnia całego terenu zakładu wynosiła 282,45 ha, w tym na teren samego szpitala przypadało 24,45 ha, na lasy 1,25 ha, na nieużytki 5,75 ha, a na gospodarstwo rolne 251 ha. W szpitalu zatrudnionych było 6 lekarzy, 12 osób personelu administracyjnego, 28 technicznego, pielęgniarskiego 195, a służby 15; razem 256 osób. W folwarku zatrudnionych było 61 osób, w tym 59 służby stałej i najemnej oraz 2 osoby w administracji. Stan inwentarza żywego był następujący: 4 konie; 34 źrebaki; krowy, cielęta, buhaje, jałowizna – 101; świń – 155; owce z jagniętami – 66. Wraz z wybuchem wojny część personelu wraz dr E. Cyranem została zmobilizowana do wojska. II wojna światowa – działalność Jugendpsychiatrische Klinik Loben

W czasie II wojny światowej losy osób chorych psychicznie były tragiczne, w szpitalach dokonywano masowych eksterminacji. Jednak już od 1933 roku w Niemczech hitlerowskich rozpoczęła się zagłada ludzi upośledzonych umysłowo, których życie z perspektywy ideologii nazistowskiej nie stanowiło żadnej wartości. Należy pamiętać, że obsesją Adolfa Hitlera były osoby chore umysłowo, trwale niezdolni do pracy i wymagający stałej opieki, w tym dzieci z wadami umysłowymi i fizycznymi. Już w październiku 1939 roku Hitler zaakceptował plan wymordowania osób chorych psychicznie na terenach Polski, a później innych podbitych krajów oraz wydał tajny rozkaz Naczelnemu Lekarzowi Rzeszy, przeprowadzania akcji uśmiercania takich ludzi, który brzmiał – zapewnić im śmierć z łaski . Akcja, nazwana później eutanazją hitlerowską, była tajna, nadzorował ją specjalny ośrodek mieszczący się w Berlinie przy ul. Thiergartenstrasse 4 (stąd jej kryptonim: T–4). Akcja T–4, nazywana także E–Aktion (eutanazja osób upośledzonych) miała do zrealizowania trzy założenia: wcielenie w życie idei „czystości rasy”, dążenie do ograniczenia zbędnych wydatków państwa na ludzi, którzy są niezdolni do pracy i muszą być utrzymywani oraz zwiększenie zaplecza szpitalnego na potrzeby wojny, poprzez usunięcie istot „niegodnych życia”.

Należy jednak pamiętać, że w niektórych krajach ustawy (nazywane potocznie) sterylizacyjnymi, były uchwalone wcześniej, niż w Niemczech. Pierwszy projekt ustawy sterylizacyjnej powstał w stanie Michigan w USA (1897 r.), lecz nie uzyskał zatwierdzenia. Pierwszy raz zalegalizowano sterylizację w stanie Indiana w USA (1907 r.), a potem w 29 stanach USA. Ustawy sterylizacyjne uchwalono w kanadyjskich stanach Alberta (1928 r.) i British Columbia i meksykańskim stanie Vera Cruz. W Europie pierwszą ustawę uchwalono w kantonie de Vaud w Szwajcarii (wrzesień 1928 r.), następnie w Danii (1.06.1929 r.), a dopiero później w Niemczech (weszła w życie 1.01.1934 r.), dalej w Wolnym Mieście Gdańsk (14.11.1934 r.), Norwegii (9.05.1934 r.), Szwecji (18.05.1934 r.). Japonia, na wzór niemiecki, przyjęła ustawy sterylizacyjne w 1940 roku. Liczba osób poddanych sterylizacji: Japonia ok. 800 tys., Niemcy ok. 375 tys., Szwecja  ok. 63 tys., Stany Zjednoczone ok. 60 tys., Finlandia ok. 58 tys., Norwegia ok. 40 tys., Kanada ok. 35 tys., Dania ok. 6 tys., Wolne Miasto Gdańsk ok. 0,5 tys. W Niemczech z ogólnej liczby ok. 375 tys. osób poddanych sterylizacji 200 tys. stanowili niedorozwinięci umysłowo, 73 tys. – schizofrenicy, 57 tys. – epileptycy, 30 tys. – alkoholicy).

W Niemczech dokonywano nie tylko sterylizacji, ale planowej eutanazji osób, które były „nieczyste rasowo”, byli bowiem traktowani jako przeciwnicy i wrogowie polityczni systemu nazistowskiego. Szacuje się, że w tamtym okresie niemal 200 tys. ofiar śmiertelnych było związanych z nazistowską medycyną (eksperymenty medyczne dla „dobra nauki”) . Ocenia się, że wśród tych 200 tys., około 70 tys. stanowiły osoby chore psychicznie. Niektórzy naziści takie uśmiercanie nazywali eufeministycznie „wygaszaniem życia”, gdyż takie osoby to jedynie preparaty ludzkie bez czynnościowo pracującego mózgu, a więc są tylko wegetującą masą ciała.

Nieprzypadkowym jest więc, że władze niemieckie z dniem 17 września 1939 roku dyrektorem szpitala w Lubińcu mianowały dr Ernesta Buchalika. Był on lekarzem z miejscowego Toszka, od 1933 roku należał do NSDAP i słynął z wrogiego nastawienia do ludności polskiej. Podobnie, jak w innych szpitalach psychiatrycznych, także placówka w Lublińcu, która wtedy zmieniła nazwę na Landes–Heil–und Pflegeanstalt Lublinitz, już od września 1941 roku zaczęła przyjmować transporty dzieci, głównie ze Śląska, Zagłębia i Saksonii. Dzieci te były przekazywane przez sądy niemieckie  i NSV (Nationalsozialistische Volkswohlfahrt – Narodowosocjalistyczna Ludowa Opieka Społeczna). Za każdym razem mówiono tym dzieciom, że jadą do sanatorium, z tym że było to w rzeczywistości „sanatorium śmierci”. Od połowy roku 1942 zorganizowano Jugendpsychiatrische Klinik Loben – Dziecięcą Klinikę Psychiatryczną. Początkowo dzieci lokowano w Oddziale „A”, znajdującym się w pomieszczeniach klasztoru Oblatów , którym kierowała dr Elisabeth Hecker i w byłym budynku folwarcznym (oddział „B”), którym kierował dr E. Buchalik. Później oddział „A” znajdował się w zamku, obok oddziału żeńskiego. Oddział „A” miał charakter obserwacyjny, w nim dzieci były diagnozowane i segregowane, a ich los zależał od E. Hecker. Dzieci, które E. Hecker uznała za minimalnie upośledzone, bądź za trudne z punktu widzenia wychowawczego, kierowane były do specjalnych zakładów poprawczych, a pozostałe dotknięte wrodzonym lub nabytym kalectwem fizycznym, chorobą psychiczną, przenoszono na oddział „B”, gdzie były pozbawiane życia. Dokumentację medyczną fałszowano w celu zatarcia śladów, przyczyny zgonu podawano rozmaite, niezgodnie z prawdą, jak np.: zapalenie płuc, grypa, choroby układu krążenia. Dzieci na polecenie E. Buchalika uśmiercano podwyższoną dawką luminalu lub weronalu.

„[…] Pielęgniarki zatrudnione w okresie okupacji w lublinieckim szpitalu zeznawały: początkowo wszystkie dzieci po otrzymaniu luminalu wymiotowały, niektóre pozornie przyzwyczajały się, niekiedy zataczały się, były oszołomione, jadły jednak dobrze, biegały, bawiły się. Inne reagowały silniej, znajdowały się stale w półśnie, leżały bezwładnie, budzono je tylko do jedzenia. Po pewnym czasie zaczynały wysoko gorączkować, przestawały jeść, charczały, z ust wydobywała się piana, niekiedy krwawa, w końcu umierały”. Według danych statystycznych do listopada 1944 roku na oddziale „B” barbiturany podano 235 dzieciom, a życie z tej przyczyny straciło 221 dzieci.

Podobne zbrodnie (a często nawet dużo większe), jakiej dokonano w Lublińcu na osobach kalekich i chorych umysłowo, miały miejsce w innych szpitalach psychiatrycznych. W Szpitalu Psychiatrycznym w Świeciu zamordowano 1350 osób, w Szpitalu Psychiatrycznym w Starogardzie Gdańskim 2342 pacjentów, w Szpitalu Psychiatrycznym w Dziekance k. Gniezna – 2080, w Szpitalu Psychiatrycznym w Chełmie Lubelskim – 440, w Szpitalu Psychiatrycznym w Kościanie – 3334, w Szpitalu Psychiatrycznym w Gostyninie k. Płocka – 107, w Szpitalu Psychiatrycznym w Kochanówce k. Łodzi – 2200, w Szpitalu Psychiatrycznym w Warcie k. Sieradza – 499, w Szpitalu Psychiatrycznym w Międzyrzeczu – 10000, w Szpitalu Psychiatrycznym w Choroszczy k. Białegostoku – 464, w Szpitalu Psychiatrycznym w Kobierzynie k. Krakowa – 500, w Szpitalu Psychiatrycznym Zofiówka w Otwocku – 110, w Szpitalu Psychiatrycznym w Działdowie – ponad 1500, w Szpitalu Psychiatrycznym w Wilnie – 900, w Szpitalu Psychiatrycznym w Piaśnicy Wielkiej k. Wejherowa – 1200 i w Szpitalu Psychiatrycznym w Rybniku – 2000.

Zakład psychiatryczny w okresie powojennym

Przed wyzwoleniem Śląska przez Armię Czerwoną personel szpitala zbiegł, pozostawiając chorych bez nadzoru medycznego, którymi wkrótce zaopiekowali się powracający do placówki dawni pracownicy. W dniu 17 stycznia 1945 roku do Lublińca wkroczyły wojska radzieckie, a niemiecka administracja w popłochu opuściła budynki szpitala psychiatrycznego. Los dość łaskawie obszedł się z zakładem w Lublińcu, gdyż Niemcy ewakuowali część pacjentów własnej narodowości, których później zatrzymano w Leśnicy (obok Góry Świętej Anny), a następnie przyjęto ich z powrotem do szpitala, gdyż byli pozbawieni jakiejkolwiek opieki. Bezpośrednie działania wojenne w Lublińcu przyniosły pewne straty w infrastrukturze szpitala – został zniszczony dach obecnego budynku szkoły medycznej, w zamku zostały ogołocone przez wojsko warsztaty, a resztę zniszczeń dokonali szabrownicy. Wodociągi i elektryczność nie działały, wodę dostarczano z podręcznych studni. Początkowo w szpitalu nie było lekarza i obowiązki te pełnił jeden z pielęgniarzy, głównie zajmując się rannymi żołnierzami radzieckimi. W mieście Lubliniec był tylko jeden lekarz internista. Już 19 stycznia w szpitalu pojawili się niektórzy przedwojenni pracownicy placówki. 20 stycznia Polski Komitet Obywatelski na powiat lubliniecki wezwał wszystkich byłych pracowników, którzy powracali z niewoli, obozów koncentracyjnych i prac przymusowych, do natychmiastowego stawienia się do pracy.

W połowie 1945 roku było już zatrudnionych 187 osób personelu, w tym 6 lekarzy, tj.: Hipolit Latyński – jako tymczasowy dyrektor i lekarz (pracował do końca kwietnia 1946 r.), Mateusz Siemionkin (od marca 1945 r. do listopada 1959 r., jako ordynator), Kazimiera Marxen (jako prymariusz i starszy ordynator – od marca 1945 r. do stycznia 1972 r.), Julia Ratayska (jako prymariusz – od kwietnia 1945 r. do lipca 1950 r.) oraz Zofia Łapińska i jej mąż Teodor Łapiński. Emil Cyran dyrektorem szpitala został 1 maja 1946 roku, dzięki wstawiennictwu wojewody katowickiego Jerzego Ziętka, byłego powstańca śląskiego. Emil Cyran zajął się odbudową i rozbudową szpitala.

W okresie późniejszym do grona lekarzy dołączyli:

  • dr Włodzimierz Kowalczuk, pełniąc funkcję ordynatora i zastępcy dyrektora ds. lecznictwa, od grudnia 1949 r. do stycznia 1982 r.;
  • dr Halina Bogusławska, jako ordynator od października 1951 r. do marca 1971 r.;
  • doc. dr Janina Krasowska, jako ordynator od września 1951 r. do stycznia 1979 r., która zorganizowała pierwszy w Polsce oddział psychiatrii młodzieżowej.

Powyżsi lekarze obsługiwali pacjentów leczonych w dwóch częściach szpitala, na tzw. stronie żeńskiej i męskiej. Celem uporządkowania struktury organizacyjnej zakładu/szpitala w kolejnych latach zwiększano liczbę zatrudnionych lekarzy i pozostałego personelu. Rozpoczęto tworzenie oddziałów psychiatrycznych ogólnych z pododdziałem na męskie i żeńskie, a następnie zaczęły powstawać oddziały specjalistyczne, takie jak: oddział gruźliczy, oddziały młodzieżowe dla dziewcząt i chłopców, oddział leczenia odwykowego, oddział przyjmujący pacjentów z różnymi schorzeniami cielesnymi. Po 1956 roku nastąpiły liczne zmiany na oddziałach szpitalnych – jak napisze ówczesny kronikarz: „blaszane miski i kubki zostają zastąpione fajansową zastawą, wprowadza się nowoczesne meble, na ścianach jasno malowane obrazy i kwiaty. Oddziały zostają wyposażone w nowoczesny sprzęt techniczny, wizualny, np. otrzymują pralki, adaptery i radia ”. W tym czasie powstają poradnie psychiatryczne w Lublińcu, Tarnowskich Górach, Oleśnie i Częstochowie.

Ważnym wydarzeniem w rozwoju szpitala, podnoszącego jego rangę i znaczenie było ulokowanie w jego murach Katedry i Kliniki Psychiatrii Śląskiej Akademii Medycznej , której pierwszym kierownikiem został doc. dr med. Stanisław Cwynar. Formalnie Klinikę powołano w dniu 1.09.1952 r., ale dopiero w lutym 1953 r. zainicjowano pierwsze zajęcia ze studentami Katowickiego Wydziału Lekarskiego Śląskiej Akademii Medycznej. Wykłady odbywały się w Rokitnicy, a zajęcia praktyczne na oddziałach szpitala. Od kwietnia 1958 roku, po odejściu S. Cwynara do Łodzi, kierownikiem Katedry i Kliniki został dr hab. n. med. S. Świerczek, a po jego przejściu na emeryturę w 1971 roku, kierownikiem Katedry i Kliniki mianowano dr hab. n. med. K. Chłopickiego. Kiedy w 1977 roku w Tarnowskich Górach powstała II Katedra i Klinika (kierownikiem został K. Chłopicki), kierownikiem Kliniki w Lublińcu został doc. dr hab. n. med. P. Sobczyk. Po jego wyjeździe za granicę obowiązki kierownika przejęła prof. dr hab. Irena Krupka-Matuszczyk. Klinika psychiatrii  funkcjonując w strukturach Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego, określana była jako oddział kliniczny 0–1. Bazę usługową stanowiły dla niej: dwa oddziały przyjęciowe po 20 łóżek, jeden 15-łóżkowy oddział rehabilitacyjny, jeden 15-łóżkowy oddział nerwicowy, pracownia EEG, pracownia komputerowa, gabinet fizykoterapii, klub pacjenta. W budynku I Kliniki Psychiatrii miało siedzibę Stowarzyszenie „Serce dla Chorego Psychicznie”. W sierpniu 2000 roku Katedra i Klinika zakończyły swoją działalność w Szpitalu Psychiatrycznym w Lublińcu.

W październiku 1961  roku z inicjatywy dyrektora szpitala E. Cyrana, otwarto Zasadniczą Szkołę Medyczną Psychiatrycznych i Ogólnych Asystentek Pielęgniarskich dla Pracujących, która miała zaspokajać potrzeby kadrowe szpitala psychiatrycznego. Zorganizowaniem szkoły zajęła się lek. med. Danuta Galewska. Szkoła była wielokrotnie przeorganizowywana i zmieniała nazwy. W kwietniu 1970 roku uroczyście obchodzono 75-lecie szpitala z udziałem wojewody Jerzego Ziętka i odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą osobie dr Emila Cyrana. Jednocześnie nadano szpitalowi jego imię.
Przekształcenia struktury organizacyjnej szpitala w latach 1970–1998

Pomiędzy rokiem 1970 a 1995 doszło w Polsce do korzystnych zmian w strukturze lecznictwa psychiatrycznego. Po pierwsze systematycznie zmniejszała się liczba wszystkich szpitalnych łóżek psychiatrycznych a wzrastała liczba oddziałów psychiatrycznych przy szpitalach ogólnych. Także wzrosła łączna liczba wszystkich szpitali psychiatrycznych, z powodu tworzenia nowych, mniejszych. Również był to efekt rejonizacji i rozwoju sieci poradni zdrowia psychicznego. Dzięki temu świadczenia w nich realizowane stały się bardziej dostępne, przez co liczba wszystkich hospitalizacji psychiatrycznych wzrosła, przy ich znaczącym skróceniu.

Ponadto „[…] w tym samym okresie dominujący wcześniej czysto medyczny model leczenia uzupełniono przez wdrożenie zasad społeczności leczniczej w szpitalach psychiatrycznych, przyjęcie założeń psychiatrii środowiskowej w organizacji lecznictwa i wprowadzenie różnego rodzaju technik psychoterapeutycznych w przebiegu leczenia nerwic, a także innych zaburzeń psychicznych”. Tak też się działo w lublinieckim szpitalu psychiatrycznym, gdyż liczba przyjęć w latach 1966–1969 wynosiła rocznie od 3200 do 3341 pacjentów, natomiast w latach 1981–1985 od 4610 do 4766. Szpital wcześniej posiadał 1625 łóżek, a po roku 1984 zaczęto liczbę łóżek zmniejszać do 1200. Zaczęły powstawać zespoły leczenia środowiskowego, choć mało liczne w stosunku do potrzeb. Niestety niewiele powstało niezbędnych w modelu leczenia środowiskowego, takich placówek, jak: hostele i mieszkania chronione.

Długoterminowa psychiatryczna opieka domowa nad osobami z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi (w tzw. rodzinach patronażowych) prawie uległa zanikowi. Ponadto kryzys ekonomiczny lat osiemdziesiątych doprowadził do zamykania spółdzielni pracy chronionej, co było przyczyną braku możliwości zatrudniania osób chorych psychicznie, a to z kolei do przedłużania ich pobytu w szpitalach z przyczyn socjalnych. Tak jak w całym kraju, również w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku w szpitalu obowiązywała sektoryzacja opieki, inaczej zwana rejonizacją i subrejonizacją. Oddziały szpitalne obsługiwały pacjentów, zgodnie z obowiązującą na ówczesne czasy rejonizacją. Pacjenci tych oddziałów byli przyjmowani według miejsca zamieszkania, a każdy z nich realizował wszelkie zadania diagnostyczne i terapeutyczne, łącznie z rehabilitacją i profilaktyką, w terenowej poradni obsługiwanej przez personel leczący z oddziału. Jak pisze L. Ciszewski „[…] zwłaszcza subrejonizacja – zobowiązując oddziały szpitalne (zintegrowane z rejonową poradnią) do pełnej opieki nad wszystkimi mieszkańcami subrejonu – umożliwiła zachowanie ciągłości opieki nad pacjentem i przyczyniała się do minimalizacji czasu trwania hospitalizacji. Opieka czynna poradni w odniesieniu do grup pacjentów zaniedbujących leczenie z przyczyn chorobowych, a zwłaszcza opieka domowa, sprzyjała podtrzymywaniu remisji  i ograniczała hospitalizacje”.

W kolejnych latach w szpitalach zlikwidowano subrejonizację i zaczęto tworzyć oddziały wyspecjalizowane (profilowane), a chorzy mogą swobodnie wybierać oddział lub szpital, w którym chcą być leczeni. Postanowiono wybudować nowe pawilony na 180 miejsc dla chorych. Zakładano, że szpital w przyszłości będzie miał charakter sanatoryjny. Dlatego też w roku 1984 oddano do użytku dwa nowe pawilony na 220 miejsc dla chorych. Między innymi z tego też powodu, w szpitalu (w związku z przejęciem w latach osiemdziesiątych nowych obiektów) rozpoczęto przekształcanie oddziałów ogólnopsychiatrycznych męskich i żeńskich w oddziały koedukacyjne, przy równoczesnym rozwoju oddziałów psychiatrycznych specjalistycznych. W szpitalu funkcjonowały także gospodarstwa pomocnicze, takie jak:

Gospodarstwo Pomocnicze typu „A” (tzw. typ 01) było gospodarstwem rolnym i powstało w 1950 roku. Pierwszym kierownikiem był Jan Czech. Na początku zatrudniało 51 pracowników. Obsadzone stanowiska: księgowy, magazynier, brygadzista, kołodziej, kowal, ogrodnik, stróż, woźnica, traktorzysta, dojarka, pracownik umysłowy, pracownik rolny, pracownik sezonowy. W roku 1976 zatrudnionych było 75 pracowników. W gospodarstwie rolnym pracowało 40-50 pacjentów, w ramach zajęć terapii zajęciowej. Kolejnym kierownikiem był Bazyli Michaluk, a następnie Stanisław Gancarz.

Gospodarstwo Pomocnicze posiadało:

  • 10 szklarni wysokich o łącznym metrażu 4500 m2;
  • 3 szklarnie średnie o łącznym metrażu 1350 m2;
  • 1 mnożarka o łącznym metrażu 150 m2;
  • 20 kompletów inspektów o rozmiarach 3×30 metrów – 1800 m2.

Na całość gospodarstwa ogrodniczego składało się oprócz ww. obiektów: 4 hektary szkółki drzew, 27 hektarów sadu i 5 hektarów ogrodu warzywnego. Ogólna powierzchnia gruntów gospodarstwa rolnego wynosiła 241 hektarów, w tym gruntów ornych 192 hektary. Z powierzchni tej 36% przeznaczone było na zboża, 15% na okopowe uprawy i 39% na drobnoziarniste uprawy. 5% przeznaczone było na hodowlę warzyw oraz 5% na ugór zielony. Gospodarstwo zajmowało się produkcją kwiatów na rynek zewnętrzny oraz produkcją warzyw i nowalijek z przeznaczeniem na spożycie przez Szpital.

Gospodarstwo posiadało następujący sprzęt:

  • 6 ciągników,
  • 1 ładowacz do obornika,
  • 1 nośnik narzędzi,
  • 1 młocarnia,
  • dmuchawa do siana,
  • kosiarki, sadzarki, roztrząsacze do nawozów, koparki do ziemniaków itp

Udój mleka wynosił przeciętnie około 3000 litrów na jedną krowę na rok. Ponadto na ubój odstawiano około 10 ton żywca wołowego i 25 ton żywca wieprzowego rocznie. Gospodarstwo rolno-ogrodnicze zostało zlikwidowane w 1992 roku.

Gospodarstwo Pomocnicze typu „F” (tzw. typ 05), powstało w roku 1951.
Pierwszym kierownikiem był Zenon Szczęsny, a po nim Jacek Biela. Zatrudnionych było 36 osób, w tym kierownik kotłowni, kierownik gospodarstwa, laborant, referenci, 18 palaczy, konserwatorzy, stolarz, murarz, sprzątaczki i hotelarz. Gospodarstwo zajmowało się głównie eksploatacją kotłowni La Monte’a oraz budynków mieszkaniowych i hoteli pracowniczych. Zostało powołane do administrowania budynkami mieszkalnymi, jednak wzrastająca liczba domów mieszkalnych, a co za tym idzie zwiększające się problemy techniczne (remonty, konserwacje), zaczęły przekraczać możliwości działania tej komórki. Gospodarstwo funkcjonowało do końca roku 1987.

Gospodarstwo pomocnicze typu „E” (tzw. typ 04), powstało w 1951 roku, zostało powołane do eksploatowania istniejącymi przy szpitalu warsztatami.
Pierwszym kierownikiem była Marta Wójcik. Obsadzone etaty: krawcowa, piekarz, szwaczki, kucharki, robotnicy, kierowcy i inni. Łącznie w gospodarstwie pomocniczym typu „E” pracowało na początku 51 osób, z czasem zatrudnienie zwiększyło się do 82 etatów. Głównym zadaniem gospodarstwa pomocniczego typu „E” było zatrudnianie w ramach terapii pracą pacjentów, skierowanych przez lekarzy w ostatnim etapie postępowania leczniczego. Pacjenci zatrudnieni w warsztatach otrzymywali wynagrodzenie uzależnione od wydajności pracy oraz ilości godzin. Drugim zadaniem gospodarstwa pomocniczego było poprawienie zaopatrzenia szpitala przez własną produkcję, a dzięki sprzedaży nadwyżek odbiorcom zewnętrznym uzyskanie pewnych zysków, które z kolei przeznaczało się w 50% na polepszenie wyżywienia chorych oraz na zakupy inwestycyjne. Uzyskane ponadplanowe zyski przeznaczało się całkowicie na poprawę wyżywienia pacjentów. Przy gospodarstwie zaczął funkcjonować warsztat remontowy łóżek szpitalnych, który zajmował się renowacją skasowanych łóżek szpitalnych dla całego województwa. Dzięki przeróbkom  oddawano do użytku rocznie 1000 odnowionych łóżek. Funkcjonował również warsztat wyrobu i naprawy materacy.

Gospodarstwo pomocnicze typu „E” zostało zlikwidowane w 1992 roku.
Należy również nadmienić, że gospodarstwa pomocnicze były zobowiązane prowadzić rehabilitację zawodową pacjentów. Natomiast przełomem w rozwoju opieki psychiatrycznej w Polsce były lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku, a to dzięki: Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego (1994), Ustawie o pomocy społecznej (1990), Ustawie o rehabilitacji i zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (1991). Zmiany w strukturze organizacyjnej Szpitala po 1998 roku

Po 1998 roku doszło w Polsce do zasadniczych zmian w systemie finansowania ochrony zdrowia. Rachunek ekonomiczny „[…] stał się czynnikiem istotnym dla decyzji o zakresie i rodzaju udzielanych świadczeń. Niekiedy nawet decydował o zamknięciu działalności lub o otwarciu nowych placówek. Zasady kontraktowania świadczeń uprzywilejowywały lecznictwo zamknięte…Pomiędzy rokiem 1999 a 2003 po raz pierwszy od lat siedemdziesiątych uległ w Polsce zahamowaniu trend do zmniejszania liczby psychiatrycznych łóżek szpitalnych…Także w tym okresie w dalszym ciągu postępowało skracanie średniego czasu trwania hospitalizacji psychiatrycznych (do 45 dni w roku 2003)”.

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych na mocy wprowadzonej reformy, szpital jako jednostka budżetowa został przekształcony w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej – Zarządzenie nr 104/98 Wojewody Częstochowskiego z dnia 9.11.1998 roku w sprawie utworzenia samodzielnego publicznego Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego w Lublińcu. W tym samym czasie nastąpiła decentralizacja systemu ubezpieczeń zdrowotnych i powstania regionalnych i branżowych kas chorych oraz odstąpiono od rejonizacji (miała obowiązywać zasada – „pieniądze idą za pacjentem”). W związku z powyższym zmieniły się zasady finansowania wykonanych usług zdrowotnych. Nastąpił nowy podział administracyjny kraju, od tego momentu szpital podlega samorządowi województwa śląskiego (likwidacja województwa częstochowskiego).

W roku 2004 roku zamknięto regionalne i branżowe kasy chory, nastąpiła centralizacja. Utworzono Narodowy Fundusz Zdrowia z centralą w Warszawie i oddziałami wojewódzkimi. Od lipca 2011 roku wprowadzono kolejne zmiany systemowe, na podstawie których przestała obowiązywać ustawa o zakładach opieki zdrowotnej i wprowadzono ustawę o działalności leczniczej. Zgodnie z ustawą szpital został przekształcony w podmiot leczniczy niebędący przedsiębiorcą, z równoczesnym podziałem na przedsiębiorstwa Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego. Po dokonanych przemianach systemowych i związanych z tym przekształceniach, struktura organizacyjna Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego im. dr E. Cyrana, w których prowadzona jest działalność lecznicza, przedstawia się następująco:

PRZEDSIĘBIORSTWA:

I. SZPITAL

1. Oddział psychiatryczny ogólny I
z pododdziałem terapii zaburzeń afektywnych – 65 łóżek
2. Oddział psychiatryczny ogólny II
z pododdziałem terapii zaburzeń lękowych i psychosomatycznych – 65 łóżek
3. Oddział Psychiatryczny Ogólny III
z pododdziałem terapii pierwszych epizodów psychotycznych – 60 łóżek
4. Oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży – 40 łóżek
5. Oddział psychiatryczny rehabilitacyjny – 30 łóżek
6. Oddział terapii uzależnienia od alkoholu z pododdziałem dla kobiet – 60 łóżek
7. Oddział psychiatrii sądowej o wzmocnionym zabezpieczeniu – 60 łóżek
8. Oddział psychiatrii sądowej o podstawowym stopniu zabezpieczenia – 75 łóżek
9. Izba Przyjęć
10. Apteka

II. ZAKŁAD OPIEKUŃCZO-LECZNICZY PSYCHIATRYCZNY

1. Zakład Opiekuńczo-Leczniczy Psychiatryczny – 152 łóżka

III. AMBULATORYJNA OPIEKA ZDROWOTNA

1. Poradnia Zdrowia Psychicznego
2. Poradnia Neurologiczna
3. Gabinet Diagnostyczno-Zabiegowy
4. Medyczne Laboratorium Diagnostyczne
5. Pracownia Rentgenodiagnostyki /RTG/

7. Pracownia Elektroencefalografii /EEG/

9. Pracownia USG, neurosonologii i nieinwazyjnej diagnostyki kardiologicznej

Rys historyczny działalności podstawowej Szpitala

Zakład Opiekuńczo–Leczniczy Psychiatryczny

Szpitalny Zakład Opiekuńczo-Leczniczy Psychiatryczny liczy 150 łóżek statutowych. Pacjenci za pobyt w Zakładzie ponoszą odpłatność w wysokości 70% dochodów i przebywają w nim na czas nieokreślony. Wiek pacjentów mieści się w granicach 25–90 lat. Zespół terapeutyczny stanowią: kierownik, lekarz oddziałowy, lekarze konsultanci, psycholog, rehabilitant, pielęgniarki, opiekunki medyczne, instruktorki terapii zajęciowej, pracownik socjalny, sekretarka medyczna, sanitariusze i salowe.

Oprócz choroby podstawowej wielu pacjentów obciążonych jest chorobami współistniejącymi. Najczęściej diagnozowane są: cukrzyca, nadciśnienie, zwyrodnienia mięśniowo-stawowe, choroby układów krążenia, moczowego, oddechowego. Dolegliwości te znacznie obniżają jakość życia chorych oraz powodują potrzebę korzystania z pomocy osób drugich. Celem nadrzędnym Zakładu jest kompleksowa, całodobowa opieka nad pacjentami przewlekle chorymi z zaburzeniami psychicznymi. Cele podrzędne to: zahamowanie istniejącego procesu chorobowego, złagodzenie objawów choroby, zapobieganie nawrotom choroby, utrzymanie i dążenie do poprawy jakości życia i podtrzymywanie kontaktu z rodziną. Zakład udziela całodobowej opieki pielęgniarskiej, kompleksowych świadczeń specjalistów w dziedzinie psychiatrii i neurologii, chorób wewnętrznych oraz pomocy psychologicznej. Pacjenci korzystają z terapii indywidualnej, grupowej, terapii zajęciowej, usług rehabilitacyjnych. Zaspakajane są również potrzeby bytowe, społeczne i duchowe. Na podstawie ustawy o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 roku Zakład Opiekuńczo-Leczniczy Psychiatryczny jest jednym z trzech przedsiębiorstw funkcjonującym w WSN o symbolu V 02.

Od stycznia 2006 do nadal kierownikiem oddziału jest mgr Agata Woźnica-Sprycha. Pielęgniarkami oddziałowymi są: Sylwia Mrugała (odcinek żeński – od lutego 2014 r. do nadal), Elżbieta Ręczmin (odcinek męski – od maja 2015 r. do nadal).

Oddział psychiatryczny ogólny I z pododdziałem terapii zaburzeń afektywnych

Obecny Oddział psychiatryczny ogólny I z pododdziałem terapii zaburzeń afektywnych istnieje od 1.07.1994 r. i utworzony został na bazie Kliniki Psychiatrii Śląskiej Akademii Medycznej; liczył 70 łóżek, obecnie 65 łóżek. Ordynatorem oddziału do 1 czerwca 2000 r. była prof. dr hab. Irena Krupka-Matuszczyk. Po przeniesieniu Kliniki Psychiatrii wraz z pracownikami naukowymi do Katowic, czasowo funkcję p. o. kierownika przejęła lek. med. Urszula Miedzińska, a od 1.10.2001 r. do 18.04.2011 r. kierownikiem oddziału był lek. med. Marek Cicirko, następnie lek. med. Ewa Pławecka-Poniedziałek (do 30.11.2014 r.), a obecnie funkcję tę pełni lek. med. Marcin Kajdas. Pielęgniarką oddziałową jest mgr Alina Mańka (od 10.10.1996 r. do nadal). Oddział przeznaczony jest dla osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi, głównie psychotycznymi. Wiodącym celem diagnostyczno-terapeutycznym oddziału jest diagnostyka, leczenie i wyeliminowanie objawów chorobowych oraz poprawa ogólnego funkcjonowania pacjentów.

Podstawowymi elementami diagnostyczno-terapeutycznymi są:

  1. postawienie diagnozy (psychiatrycznej, psychologicznej, pielęgniarskiej);
  2. leczenie farmakologiczne;
  3. oddziaływania psychoterapeutyczne;
  4. ocena sytuacji socjalnej pacjenta – wskazanie i udzielanie niezbędnej pomocy pacjentom;
  5. wzmocnienie odpowiedniej opieki pozwalającej na dobrą współpracę z rodziną pacjenta;
  6. wypis – odpowiednie zalecenia co do dalszej kontynuacji leczenia w środowisku.

Oddział realizuje powyższe cele w formie stacjonarnej z podziałem na etapy leczenia w warunkach odcinka zamkniętego i otwartego. Czas, okres pobytu i zakres oddziaływań leczniczo-terapeutycznych jest zależny od jednostki chorobowej, etapu leczenia, stopnia zaawansowania choroby, indywidualnych możliwości adaptacyjnych i potrzeb pacjenta.

Oddział psychiatryczny ogólny 0–2

W dniu 13.06.1983 r. – w związku z przejęciem do użytkowania nowego obiektu uległy likwidacji oddziały: 0–4, V ż., III ż., XII m. Jednocześnie utworzono nowe oddziały koedukacyjne, między innymi oddział psychiatryczny O-II. Oddział usytuowany był w budynku E i liczył 49 łóżek. Natomiast 10.08.1984 r. – połączono oddział 0-1 z oddziałem 0-2, który otrzymał nazwę Oddziału 0-2 i liczył 110 łóżek, by 31.07.1995 r. po przeprowadzeniu reorganizacji liczyć 75 łóżek. Z kolei 01.04.2000 r. – na bazie oddziału psychiatrycznego ogólnego 0-2 uruchomiono 20-to łóżkowy pododdział leczenia zaburzeń afektywnych, a 01.01.2002 r. – utworzono 60-łóżkowy oddział leczenia zaburzeń afektywnych, poprzez przekształcenie oddziału ogólnopsychiatrycznego 0-2 z pododdziałem leczenia zaburzeń afektywnych. Prowadzącymi oddział byli: Maria Bilińska – ordynator do 31.12.1999 r., Janusz Płonka – ordynator od 01.01.2000 r. – do końca 2001 roku. Pielęgniarki oddziałowe: Kazimiera Kalyta – do 1988 r., Irena (Spiczak 1988-1991), Teresa Kuchenbecker (1991-2001).

Oddział leczenia zaburzeń afektywnych

Oddział Leczenia Zaburzeń Afektywnych funkcjonuje od 01.01.2002 r. Jest oddziałem koedukacyjnym, dysponującym 60 miejscami. Przeznaczony jest dla leczenia osób dorosłych z rozpoznaniem zaburzeń afektywnych. Prowadzi kompleksową diagnostykę i terapię obejmującą oddziaływania farmakologiczne i psychoterapeutyczne. Oddział jest podzielony na dwa odcinki – zamknięty i otwarty.

Farmakoterapia oparta jest na aktualnych algorytmach leczenia:

  • przy użyciu nowoczesnych leków,
  • dostosowana do rozpoznania i indywidualnych uwarunkowań chorego,
  • oparta o współpracę z pacjentem.

Oprócz leczenia farmakologicznego w oddziale stosuje się następujące formy terapii:

  • terapia zajęciowa,
  • zebranie społeczności terapeutycznej,
  • muzykoterapia,
  • zajęcia relaksacyjne,
  • terapia grupowa,
  • psychoedukacja,
  • trening kompetencji społecznej,
  • konsultacja i terapia rodzinna,
  • trening lekowy,
  • trening budżetowy,
  • profilaktyka i promocja zdrowia,
  • uczestnictwo pacjentów w imprezach okolicznościowych organizowanych przez szpital i inne instytucje,
  • uczestnictwo w programach kulturalno-oświatowych.

Ze względu na specyfikę chorób afektywnych, ich przebieg, nasilenie, częstotliwość nawrotów, rokowania oraz idące za tym skutki indywidualne i społeczne, w oddziale realizowany jest także program rehabilitacji pacjentów mający na celu ich powrót do pełnego funkcjonowania rodzinnego, społecznego i zawodowego. Od października 2003 r. do nadal kierownikiem oddziału jest lek. med. Małgorzata Jakus, a pielęgniarką oddziałową od marca 2013 r. do nadal mgr Lesz Katarzyna.

Oddział psychiatryczny ogólny 0–3

13.06.1983 roku w związku z przejęciem do użytkowania nowego obiektu ulegają likwidacji oddziały 0-4, Vż., IIIż, XII m. – jednocześnie powstały oddziały koedukacyjne 0-I, 0-II, 0-III. Oddział 0-III liczył 110 łóżek. 31.07.1995 r. w celu realizacji programu dostosowawczego odział 0-7 zajął pomieszczenia na III kondygnacji w budynku E (po oddziale 0-3). Jednocześnie zmniejszyła się liczba łóżek w oddziale 0-3 do 75. 01.04.2012 r. w miejscu oddziału ogólnopsychiatrycznego 0-3 powstał Oddział Psychiatrii Sądowej o podstawowym stopniu zabezpieczenia (zarządzenie wewnętrzne dyrektora nr 7/2012).

Prowadzący oddział 0-3:

  • Jerzy Horzelski psychiatra – p.o. ordynator do 03.05.1986;
  • Zdzisława Prauzner-Bechcicka – ordynator od 01.08.1986 do 20.01.2005;
  • Wiesława Gryglicka-Krawiec – p.o. ordynator od 11.10.2014 do 15.05.2009;
  • Wit Dubarek p.o. ordynator od 06.01.2009., a ordynator od 01.01.2010 do 01.04.2012.
  • Pielęgniarki Oddziałowe: Gabriela Hrycyk, Genowefa Maniura, Danuta Świderska-Sternik, Zbigniew Bednarczyk, Katarzyna Serafin.

Oddział psychiatrii sądowej o podstawowym stopniu zabezpieczenia

Oddział Psychiatrii Sądowej o podstawowym stopniu zabezpieczenia (PSP) powstał 01.04.2012 roku z przekształcenia oddziału ogólnopsychiatrycznego 0-3. Oddział posiada 52 łóżka statutowe (w tym 6 łóżek kobiecych). Oddział przewidziany jest dla osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi, wobec których orzeczono na mocy postanowienia sądu leczenie psychiatryczne w związku z popełnieniem przez nich przestępstwa. Czas pobytu i zakres oddziaływań zależny jest od jednostki chorobowej, etapu leczenia, stopnia zaawansowania choroby, postępów w procesie rehabilitacji i edukacji, indywidualnych możliwości adaptacyjnych i potrzeb pacjenta, możliwości powrotu do środowiska społecznego oraz uwarunkowany jest decyzją sądu. Celem jest leczenie podstawowych objawów chorobowych i poprawa funkcjonowania pacjenta, eliminowanie zachowań agresywnych, szeroko pojęta edukacja, uzyskanie optymalnego wglądu w chorobę i własne możliwości radzenia sobie z nią.

Formy oddziaływań wobec pacjenta:

  • diagnostyka psychiatryczna – ocena aktualnego stanu psychicznego, przebiegu choroby, postępów leczenia;
  • analiza czynu karalnego – praca z pacjentem w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa ponownego popełnienia przez niego czynu zabronionego;
  • diagnostyka somatyczna – konsultacje z lekarzami innych specjalności;
  • oddziaływania pielęgniarskie – trening umiejętności samoobsługowych i higienicznych, treningi lekowe, oświata zdrowotna, propagowanie zdrowego stylu życia;
  • farmakoterapia – leczenie farmakologiczne dostosowane do aktualnego stanu pacjenta;
  • działania psychologiczne – zbieranie danych diagnostycznych poprzez badania psychometryczne, rozmowę, wywiad i obserwację. Tworzenie programów terapii dla poszczególnego pacjenta;
  • psychoterapia grupowa i indywidualna. Psychoedukacja grupowa obejmuje wszelkie formy oddziaływania terapeutycznego wobec indywidualnego pacjenta oraz grupy pacjentów (społeczność terapeutyczna, terapia zajęciowa, arteterapia, muzykoterapia, socjoterapia
  • organizowanie zajęć integrujących grupę: spacery, zabawy).

Formy leczenia w oddziale:

  • terapia grupowa – praca z pacjentem w kilku osobowych grupach. Podział pacjentów na grupy zależy od aktualnego stanu zdrowia i zaawansowania procesu leczniczego.

Zajęcia grupowe odbywają się w formie:

  • psychoterapii grupowej prowadzonej przez psychologów;
  • psychoedukacji, biblioterapii, zajęć relaksacyjnych, muzykoterapii prowadzonych przez terapeutów zajęciowych, psychologów i lekarzy;
  • oświaty zdrowotnej i treningów: lekowego i higienicznego prowadzonych przez pielęgniarki oraz
  • treningu budżetowego, spacerów i gimnastyki porannej prowadzonych przez terapeutki zajęciowe;
  • zajęć sportowych: tenisa stołowego, wyjść na teren rekreacyjny, gdzie pacjenci oprócz spacerów na świeżym powietrzu, grają w siatkówkę i badmintona, organizują grillowanie.

Terapia indywidualna jest uzależniona od potrzeb indywidualnych pacjenta, jego stanu psychicznego, obejmuje farmakoterapię oraz formy indywidualnego oddziaływania psychoterapeutycznego zgodne z aktualną wiedzą psychologiczną. Od kwietnia 2012 r. do nadal kierownikiem oddziału jest lek. med. Wit Dubarek, a pielęgniarką oddziałową mgr Katarzyna Serafin.

Oddział psychiatryczny ogólny 0–4

Oddział powstał w dn. 27.04.1984 r. w związku z przejęciem do użytkowania nowego obiektu szpitalnego. Utworzony został z połączenia oddziałów VIII ż. i XI ż. oraz IX m. i XIV m. jako oddział koedukacyjny 0-4. Na trzech kondygnacjach budynku F oddział liczył 110 łóżek. Kierownikiem oddziału został lek. med. Ludwik Wódka , który tę funkcję pełni do nadal. Pielęgniarzem oddziałowym został Kazimierz Mydlak (do dn. 31.12.1985 r.), a od 01.01.1986 r. funkcję pielęgniarki oddziałowej pełniła Maria Onchimiuk-Imach. Od września 2014 r. do nadal pielęgniarką oddziałową jest mgr Sylwia Gajdzik.

Oddział według subrejonizacji świadczył usługi medyczne dla pacjentów z rejonów: miasto Częstochowa, miasto Blachownia i gmina Blachownia. Z dniem 31.07.1995 r., w celu realizacji programu dostosowawczego, oddział został pomniejszony o jedną kondygnację i zmniejszyła się ilość łóżek do 75. Z dn. 01.02.1999 r. ponownie zmniejszono w oddziale liczbę łóżek rzeczywistych do stanu 65.
W 1999 r. zniesiono subrejonizację. Z dniem 07.01.2010 r. zespół terapeutyczny oddziału opracował program diagnostyczno-terapeutyczny. Oddział przewidziany jest dla osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza psychotycznymi. Głównym celem programu jest wyeliminowanie podstawowych objawów chorobowych i poprawa ogólnego funkcjonowania pacjenta.

Podstawowymi elementami programu są:

  • stworzenie możliwie najpełniejszej diagnozy stany psychicznego i funkcjonowania pacjenta, oraz określenie jego potrzeb terapeutycznych w obszarach: pielęgnacyjnym, leczniczym, psychologicznym, społecznym, rehabilitacyjnym;
  • oszacowanie możliwości pomocy pacjentowi w procesie adaptacji do warunków szpitalnych oraz w pozostałych obszarach jego funkcjonowania i dobranie odpowiednich metod oddziaływania terapeutycznego;
  • uzyskanie relacji terapeutycznej opartej na współpracy i wzajemnym zaufaniu;
  • uzyskanie wyrównania stanu psychicznego poprzez wyeliminowanie objawów chorobowych w optymalnym zakresie;
  • uzyskanie akceptacji swojego stanu i siebie w chorobie i wzbudzenie motywacji do przyjmowania pomocy oraz wychodzenia z kryzysowej sytuacji i zbudowanie możliwie najlepszej integracji pacjenta ze społecznością Oddziału, umożliwiające mu tworzenie prawidłowych relacji interpersonalnych;
  • uzyskanie optymalnego wglądu w chorobę i własnej możliwości radzenia sobie z nią;
  • edukacja w zakresie kontynuacji procesu leczenia, ścisłego przestrzegania zaleceń lekarskich, aktywnego udziału pacjenta w leczeniu i w obszarze innych możliwych form leczenia farmakologicznego oraz psychoterapeutycznego;
  • zbudowanie wyważonej opieki oraz współpracy z rodziną pacjenta. Program proponowany jest w formie stacjonarnej, z podziałem na etap leczenia w warunkach odcinków zamkniętych i otwartych.

Czas okres pobytu i zakres oddziaływań jest zależny od jednostki chorobowej, etapu leczenia, stopnia zaawansowania choroby, indywidualnych możliwości adaptacyjnych i potrzeb pacjenta.

Oddział psychiatryczny ogólny II z pododdziałem terapii zaburzeń lękowych i psychosomatycznych

Początki oddziału sięgają lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Zarządzeniem nr 5/84 z dnia 26.04.1984 r. w sprawie zmiany struktury oddziałów z oddziałów likwidowanych, tj. VIII i XI żeńskiej oraz IX i XIV męskiej powołano oddział 0–5. Ówczesny oddział liczył 110 łóżek i zajmował trzy kondygnacje (parter, I i II piętro) budynku F. Funkcję ordynatora pełniła wtedy Krystyna Adamczyk – lekarz psychiatra. Pielęgniarką oddziałową była Elżbieta Kalus. W roku 1995 Zarządzeniem wewnętrznym nr 14/95 z dnia 31.07.1995 r. podjęto decyzję o zmniejszeniu oddziału (ze struktury wyłączono III kondygnację, tj. II piętro) i stan łóżek zmniejszono wówczas do 70.

W kolejnych latach funkcjonowania oddziału ordynatorami byli:

  • Jerzy Ciupek – specjalista psychiatra (w latach 1985 – 1991);
  • Krystyna Wołkanowska – specjalista psychiatra (w latach 1992 – 2002);
  • Anna Wołkanowska – specjalista psychiatra (w latach 2002 – 2005).
  • Artur Jędrzejewski – specjalista psychiatra (od 01.03.2005 r. do nadal).
  • Od 15.05.2008 do nadal funkcję pielęgniarki oddziałowej pełni mgr Regina Ptok.

Aktualnie oddział liczy 65 łóżek. Jest oddziałem koedukacyjnym. Mieści się na jednej kondygnacji (II piętro). Oddział podzielony jest na dwa odcinki – zamknięty i otwarty. Pacjentami odcinka zamkniętego są najczęściej pacjenci nowo przyjęci, w ostrych stanach psychotycznych, osoby z zaburzeniami afektywnymi, z zaburzeniami osobowości, osoby uzależnione wymagające detoksykacji, jak również pacjenci z objawami nerwicowymi. Na odcinku otwartym są leczeni najczęściej pacjenci po wcześniejszym pobycie w „strukturach zamkniętych”, po ustabilizowaniu się stanu psychicznego. Decyzje o przeniesieniu pacjenta na odcinek otwarty podejmuje zespół terapeutyczny.

Pacjenci są objęci profesjonalna opieką lekarską, pielęgniarską i psychologiczną. W oddziale prowadzona jest również psychoterapia grupowa. Pielęgniarki na odcinku zamkniętym sprawują wobec pacjentów przede wszystkim funkcję opiekuńczą, natomiast na odcinku otwartym jest to głównie funkcja edukacyjna i rehabilitacyjna. Pielęgniarki prowadzą regularne zajęcia edukacyjne grupowe, jak również zajęcia edukacyjne indywidualne. Pielęgniarki odcinkowe prowadzą między innymi edukację z zakresu samopielęgnacji. Na odcinku otwartym prowadzony jest trening lekowy. Pacjenci pod czujnym okiem pielęgniarek samodzielnie przygotowują sobie leki. W oddziale pracują również instruktorki terapii zajęciowej, które zajmują się terapią kreatywną. W ramach oddziału lub pomiędzy oddziałami są organizowane zajęcia sportowe, zabawy, wspólne grillowanie. Pacjenci objęci są opieką holistyczną. Personel dba o ich zdrowie fizyczne i psychiczne. Stara się też poznawać ich środowisko rodzinne, kształtować zachowania prozdrowotne i przeciwdziałać stygmatyzacji. Prowadzi się też profilaktykę II i III–rzędową.

Oddział Psychiatryczny Ogólny III z pododdziałem terapii pierwszych epizodów psychotycznych

Oddział Psychiatryczny Ogólny III z pododdziałem terapii pierwszych epizodów psychotycznych powstał w 1993 roku z połączenia oddziałów I „m” i V „m”, pierwotnie liczył 85 łóżek. Ordynatorem oddziału była wówczas lek. med. Marszałek Izabela. Funkcję pielęgniarki oddziałowej pełniła Kulig Renata, a następnie Mańka Alina. Funkcję kierownika oddziału od kwietnia 1998 roku do nadal pełni lek. med. Dziadkiewicz Sławomir, a od 1.10.2002 roku do nadal pielęgniarką oddziałową jest mgr Agnieszka Zymeła.

1 lipca 2007 roku w oddziale nastąpiło zmniejszenie liczby łóżek do 60. W 2008 roku oddział zmienił nazwę na oddział psychiatryczny ogólny 0-6 z pododdziałem leczenia zaburzeń schizofrenicznych, a liczba łóżek została zmniejszona do 45. Z kolei od 1 kwietnia 2014 roku zwiększono liczbę łóżek statutowych z 45 do 60. Oddział podzielony jest na dwa odcinki – odcinek ogólnopsychiatryczny oraz odcinek leczenia zaburzeń schizofrenicznych, na którym leczeni są pacjenci z rozpoznaniami: schizofrenia i zaburzenia typu schizofrenii. Pacjenci oddziału uczestniczyli kilkakrotnie w badaniach lekowych. Każdym pacjentem opiekuje się zespół terapeutyczny, w skład którego wchodzi: lekarz psychiatra, psycholog, pielęgniarka, pracownik socjalny i instruktor terapii zajęciowej. W oddziale pracuje również sekretarka medyczna oraz salowi i sanitariusze. W oddziale jest prowadzona psychoterapia indywidualna i grupowa. Aby modelować postawy współdziałania oraz usprawniać komunikację między pacjentami a personelem, na każdym odcinku raz w tygodniu odbywają się zebrania społeczności terapeutycznej. Psycholog prowadzi terapię grupową, która ma na celu rozwój poczucia sprawstwa w podejmowanej aktywności, rozwijanie kontaktów interpersonalnych pomiędzy pacjentami, uczenie adekwatnego wyrażania potrzeb.

W oddziale prowadzona jest psychoedukacja, która ma na celu poprawę rozumienia przez pacjenta własnej choroby, naukę współdziałania z lekarzem w procesie terapii. Pacjenci w oddziale otrzymują holistyczną opiekę, która obejmuje również interwencję socjalną, współpracę z rodziną pacjenta oraz instytucjami i organizacjami, które zajmują się leczeniem, rehabilitacją i budowaniem oparcia społecznego chorych na chorobę schizofreniczną po wypisie z oddziału.

Oddział psychiatryczny ogólny 0–7 z pododdziałem detoksykacyjnym

Oddział istnieje blisko 45 lat i od początku swojej działalności mieści się w budynku G, zajmując parter i I piętro. Hospitalizowani są w nim pacjenci z zaburzeniami zarówno psychiatrycznymi, jak i somatycznymi. W 1971 roku został wybudowany budynek G, w którym na parterze mieścił się oddział o nazwie XI wewnętrzna. Wówczas kierownikiem oddziału był Jerzy Błażejewski – lekarz specjalista psychiatra, specjalista chorób wewnętrznych. Towarzyszyła mu liczna kadra pielęgniarska, na czele której stała Irena Spiczak oraz Jerzy Półtorak – lekarz chorób wewnętrznych. W okresie tym oddział liczył 60 łóżek. Podzielony był na odcinki: żeński i męski. Do oddziału przyjmowani byli pacjenci z zaburzeniami psychiatrycznymi i somatycznymi.

W kolejnych latach nastąpiły zmiany zarówno kadrowe jak dotyczące organizacji i funkcjonowania oddziału. W 1978 roku obowiązki Pielęgniarki Oddziałowej przejęła Zofia Wojno. Oddział nazywał się Psychosomatyczny i nadal leczono w nim chorych psychicznie i ich schorzenia somatyczne. Kolejne lata przyniosły dalsze zmiany. W 2001 roku funkcję ordynatora oddziału przejęła po odejściu na emeryturę Jerzego Błażejewskiego, Janina Lamch-Biś – lekarz chorób wewnętrznych. Zmieniono również nazwę oddziału na psychiatryczny internistyczny z pododdziałem detoksykacyjnym. Dużą modyfikacją okazało się pomniejszenie oddziału o 30 łóżek. Przewidziano 10 miejsc na detoksykację pacjentów, a 20 miejsc na pacjentów z zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi. Potrzeby były już wtedy znacznie większe, aniżeli przewidziana ilość miejsc na hospitalizowanie chorych. Ponadto dodatkowym zadaniem, jakiemu musiał sprostać personel oddziału, było sprawowanie opieki nad pacjentami z pozostałych oddziałów szpitalnych, u których doszło do pogorszenia stanu somatycznego jak i powikłanych zespołów abstynencyjnych, tj.: majaczenie alkoholowe.

Z powodu niskiego finansowania przez NFZ świadczeń realizowanych przez oddział, w wyniku restrukturyzacji pod koniec 2007 roku doszło do podziału oddziału na dwa inne: Oddział psychiatryczny internistyczny, który został przeniesiony na III piętro budynku G oraz Oddział Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych, który pozostał nadal na parterze. Ordynatorem został Wit Dubarek, natomiast pielęgniarką oddziałową Katarzyna Banasik. W tym okresie oddział liczył 30 łóżek. Wykonano w nim stosowne prace remontowo-budowlane oraz wymianę łóżek, szafek przyłóżkowych, pozyskano nowy sprzęt do monitorowania czynności życiowych. W 2009 roku dokonano kolejnego przekształcenia oddziału. Powstał nowy oddział o nazwie Oddział psychiatryczny ogólny 0-7 z pododdziałem internistyczno-detoksykacyjnym (z połączenia: Oddziału Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych z Oddziałem psychiatrycznym internistycznym).

Na funkcję Kierownika Oddziału powołano Jerzego Kosa – lekarza specjalistę psychiatrę. Asystentem w dziedzinie leczenia chorób wewnętrznych pozostała Janina Lamch-Biś. Funkcje pielęgniarki oddziałowej nadal pełniła Katarzyna Banasik. Nowe decyzje przyniosły również zmiany w zakresie funkcjonowania oddziału; zwiększona została liczba łóżek do 60, co było powodem jego zlokalizowania na dwóch kondygnacjach. Korzystną, zarówno dla chorych, jak i oddziału był fakt, że okresy przewidziane dla pacjentów uzależnionych wydłużyły się z 10 do 21 dni. Skutkiem był brak tzw. zalegających pacjentów i tym samym „deficytowych” pobytów, co poprawiło kondycję finansową oddziału.

W połowie 2011 roku miała miejsce kolejna zmiana w zakresie funkcjonowania oddziału i również jego nazwy. Zlikwidowano pododdział internistyczny, a oddział przyjął nazwę – Oddział psychiatryczny ogólny 0-7 z pododdziałem detoksykacyjnym. Obecnie dysponuje 64 łóżkami. Jest podzielony na odcinek przyjęciowy – gdzie zadania wobec pacjenta koncentrują się na ścisłej obserwacji, diagnostyce i ewentualnych interwencjach kryzysowych oraz odcinek – gdzie pacjenci w wyrównanym stanie psychosomatycznym przygotowywani są do wypisu i funkcjonowania poza placówką. Oddział głównie hospitalizuje pacjentów uzależnionych od alkoholu. Okres hospitalizacji może trwać od 10 do 70 dni i uzależniony jest od przebiegu leczenia. Od marca 2009 r. do nadal kierownikiem oddziału jest lek. med. Jerzy Kos, a od stycznia 2008 r. do nadal pielęgniarką oddziałową jest mgr Katarzyna Szykowna. Oddział jest po generalnym remoncie I piętra z dostosowaniem do obecnych przepisów, zarówno sanitarno-epidemiologicznych jak i przeciwpożarowych. Posiada pełny monitoring, włącznie z salą przeznaczoną dla pacjentów w zabezpieczeniu mechanicznym.

Oddział psychiatrii sądowej o wzmocnionym zabezpieczeniu

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 10.08.2004 r. z późniejszymi zmianami (m. in. z dn. 30.08.2010 r.), w Wojewódzkim Szpitalu Neuropsychiatrycznym w Lublińcu został otwarty Oddział psychiatrii sądowej o wzmocnionym zabezpieczeniu (PSW) w budynku po Klinice Chorób Psychicznych, po przeprowadzeniu remontu i koniecznych modernizacjach. Oddział PSW przyjmuje pacjentów zgodnie z postanowieniami sądów z całej Polski (z innych szpitali psychiatrycznych, z aresztów, z ROPS– ów oraz bezpośrednio z wolności), celem realizacji środków zabezpieczających.

Pierwszy pacjent przybył do tutejszego oddziału w dniu 19.06.2008 roku. Od otwarcia oddziału do lipca 2009 roku pełniła obowiązki ordynatora lekarz specjalista psychiatrii Barbara Żurek, a obowiązku pielęgniarki oddziałowej pełniła do marca 2010 pielęgniarka Krystyna Przeździk. Następnie kierownikiem oddziału (od sierpnia 2009 r. do nadal) została lekarz specjalista psychiatrii Sylwia Koniecko. Od marca 2010 roku (do nadal) pielęgniarką oddziałową jest Dorota Pluta. W oddziale oprócz pielęgniarek i salowych zatrudnieni są: lekarze (a wśród nich lek. med. Krystyna Wołkanowska ), psycholodzy, psychoterapeuta, terapeuci zajęciowi, pracownicy monitoringu. W oddziale obok farmakoterapii prowadzone są liczne zajęcia: muzykoterapia, biblioterapia, filmoterapia, społeczność terapeutyczna, terapia grupowa, psychoedukacja, zajęcia terapeutyczne z elementami arteterapii, zajęcia sportowe – w tym codzienna gimnastyka, zajęcia integracyjne, zajęcia w niewielkim przyoddziałowym ogródku. Nadto w oddziale organizowane są spotkania pacjentów z okazji świąt kościelnych, Światowego Dnia Chorego Psychicznie i innych, np.: wspólne grillowanie na terenie rekreacyjnym oddziału.

Pacjenci tutejszego oddziału zgodnie z postanowieniami sądów przekazywani są do oddziałów Psychiatrii sądowej o podstawowym zabezpieczeniu na terenie całego kraju lub wyjątkowo przenoszeni są do ROPS– ów (Branice, Gostynin, Starogard Gdański). Każdy pacjent co 6 miesięcy lub w zależności od potrzeby, ma sporządzaną opinię sądowo-psychiatryczną, wydawaną dla Sądu, który wydał Postanowienie o wykonywaniu środka zabezpieczającego.

Oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży

Oddział psychiatrii młodzieżowej w Lublińcu powstał w 1951 roku i był pierwszym tego typu oddziałem w Polsce. Pierwszym ordynatorem była doc. Janina Krasowska, która pełniła tę funkcję od 1951 roku do 1979 roku. Kolejnymi ordynatorami byli: lek. Elżbieta Nowacka–Biela (1979–1980), lek. Jadwiga Owczarska (1980–1988), dr n. med. Katarzyna Termińska–Mrowiec (1989–2001), lek. Maria Stępień (2001–2003), lek. Anna Gorol (2003–2007). Od grudnia 2006 roku (do nadal) oddziałem kieruje lek. med. Marek Paluch. Pielęgniarze/pielęgniarki oddziałowe: Stanisław Pach, Zofia Banasik, mgr Halina Kurzyńska, mgr Katarzyna Wolańska. Od lutego 2015 r. (do nadal) pielęgniarką oddziałową jest mgr Jastrzębska Irena.

Początkowo Oddział znajdował się w budynku „J”, gdzie obecnie znajduje się oddział odwykowy. Ukończenie w roku 1971 nowego pawilonu obliczonego na 180 łóżek (budynek „G”, gdzie obecnie znajduje się Izba Przyjęć, Oddział 07 i neurologia), pozwoliło w drodze reorganizacji i przesunięć utworzyć cztery nowe oddziały o dużym komforcie – internistyczny i młodzieżowy – oba dla pacjentów obojga płci, oraz jeden męski i jeden dla kobiet. W 1992 r. Oddział Neuropsychiatrii dziecięcej i młodzieżowej uległ reorganizacji. Oddział dysponował następującymi pracownikami, oprócz personelu podstawowego: dr n. med. Katarzyna Termińska-Mrowiec – psychiatra, dr n. med. Andrzej Posz – pediatra, dr n. med. Waldemar Mrowiec – stały konsultant neurologiczny, lek. med. Jerzy Płonka – specjalizujący się w psychiatrii, mgr Jacek Syguda – psycholog, mgr Zofia Kaźmierek – pedagog, mgr Lidia Marchewka – biblioterapeuta, Aleksander Chmiel – kinezyterapeuta. Ponadto pracował wychowawca, terapeuta zajęciowy i katecheta. Oddział w tym czasie dysponował 40 miejscami i następującymi salami o wydzielonej funkcji: sala psychoterapii, sala zajęć wychowawczych, sala terapii zajęciowej, sala spotkań rodzinnych, sala szkolna, sala tenisa stołowego, sala telewizyjna i jadalnia. Oddział gwarantował całodzienne zajęcia terapeutyczne dla dzieci i młodzieży.

W tym czasie Oddział Psychiatrii dzieci i młodzieży w Lublińcu kierowany przez dr n. med. Katarzynę Termińską-Mrowiec był jedynym w Polsce przyjmującym do leczenia pacjentów z rodzinami, a podstawową intencją było przestrzeganie Karty Praw Dziecka. Oddział był całodobowy i obsługiwał makroregion śląski. Przyjmował rocznie 200–300 chorych w wieku od kilku do osiemnastu lat, miał 24 łóżka i umownie wydzielony odcinek pielęgniarsko-obserwacyjny oraz terapeutyczny. Na oddziale realizowane były zajęcia szkolne, grupowe i indywidualne, odbywały się treningi samoobsługowe (utrzymania higieny osobistej i porządku na sali, umiejętności prania i prasowania) oraz trening kulinarny polegający na wyuczeniu u pacjentów prawidłowych nawyków żywieniowych i nauki przygotowania prostych posiłków.

Uroczyste otwarcie nowej siedziby Oddziału Psychiatrycznego dla Dzieci i Młodzieży w budynku „I” odbyło się 27.04.2009 r., gdzie oddział funkcjonuje do chwili obecnej. Oddział ten posiada 24 miejsca, ma charakter koedukacyjny i jest podstawową komórką organizacyjną diagnostyczno-leczniczej oraz profilaktycznej i rehabilitacyjnej działalności szpitala w zakresie psychiatrii dla dzieci i młodzieży. Oddział dysponuje pomieszczeniami o wydzielonej funkcji: sala terapeutyczna, sala relaksacyjna, pokoje łóżkowe, pokoje dziennego pobytu, gabinet zabiegów lekarskich i pielęgniarskich, pokój odwiedzin, klasa, jadalnia, gabinet kierownika, lekarzy asystentów, psychologa, pedagoga.

Oddział zajmuje się leczeniem:

  • zaburzenia psychiczne organiczne włącznie z zespołami objawowymi;
  • zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem środków psychoaktywnych;
  • schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe;
  • zaburzenia nastroju afektywne;
  • zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną;
  • zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi;
  • zaburzenia osobowości i zachowania;
  • upośledzenie umysłowe;
  • zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego);
  • zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się w dzieciństwie i w wieku młodzieżowym;
  • zaburzenia bliżej nieokreślone.

Oddział psychiatryczny rehabilitacyjny

Zarządzeniem wewnętrznym Dyrektora Specjalistycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej uruchomiono z dniem 1 kwietnia 1993 roku Oddział rehabilitacyjny. Oddział liczył 60 łóżek, a jego głównym celem było stworzenie warunków do prowadzenia dostępnymi metodami kompleksowych oddziaływań rehabilitacyjnych wobec pacjentów. Na lokalizację oddziału przeznaczono pomieszczenia po przeniesionych oddziałach V męskim i VI męskim. W jego strukturach znajdowały się: pracownia skórzana, plastyczna i tkactwa artystycznego, Klub Pacjenta, sklepik z wyrobami pacjentów i magazyny, sala gimnastyczna ze sprzętem sportowym, biblioteka, pracownia ogrodnicza (od 1995 roku) oraz byli zatrudnieni pracownicy socjalni.

Pierwsi pacjenci zostali przyjęci na Oddział w dniu 16 sierpnia 1993 roku. Pełniącym obowiązki kierownika oddziału został dr n. przyr. Wacław Urbaniec, który pozostał na tym stanowisku do dnia 28 lutego 2005 roku. Od dnia 1 marca 2005 roku do 31 maja 2005 roku pełniącym obowiązki ordynatora oddziału był lekarz – Michał Kujawski, po czym od 1 czerwca 2005 roku, aż do dnia odejścia na zaopatrzenie emerytalne pełniącym obowiązki kierownika oddziału ponownie został dr n. przyr. Wacław Urbaniec. Pielęgniarką oddziałową powstałego oddziału została Jadwiga Sojka, która pełniła tę funkcję do dnia odejścia na zaopatrzenie emerytalne. Dla pacjentów organizowane były obozy rehabilitacyjno-terapeutyczno-lecznicze, m. in. w Darłówku i Jagniątkowie.

Z dniem 1 marca 2001 roku utworzono zarządzeniem wewnętrznym Dyrektora Szpitala Ośrodek Terapeutyczno-Rehabilitacyjny, poprzez wydzielenie ze struktury Oddziału psychiatrycznego rehabilitacyjnego wszystkich pracowni oraz utworzono pracownię muzykoterapii i choreoterapii. Zarządzeniem Dyrektora Szpitala z dniem 31 lipca 2007 roku został zlikwidowany Ośrodek Terapeutyczno-Rehabilitacyjny, natomiast pracownia muzykoterapii oraz biblioteka i Klub Pacjenta, pozostaje pod nadzorem merytorycznym kierownika Oddziału psychiatrycznego rehabilitacyjnego.

Od 1 stycznia 2013 roku (do nadal) obowiązki kierownika oddziału pełni lekarz specjalista psychiatrii Ewa Zupok-Polewczyk. Od 12 sierpnia 2008 roku (do nadal) pielęgniarką oddziałową jest mgr Marzena Tarnowska-Pisarek. Na przełomie kwietnia i maja 2013 roku zakończono prace nad urządzeniem ogrodu, którego wykorzystanie będzie sprzyjało nowej formie terapii – hortiterapii, czyli terapii pacjentów za pomocą ogrodu i roślin. Obecnie Oddział posiada 30 łóżek statutowych, natomiast NFZ kontraktuje jedynie 18 łóżek. W skład zespołu terapeutycznego wchodzą: lekarz, psycholog, terapeuta zajęciowy i pielęgniarki. Praca zespołu oparta jest na modelu rehabilitacyjno-edukacyjnym i podejściu behawioralnym. W oddziale prowadzi się: rehabilitację, trening behawioralny, terapię rodzin, psychoedukację.

Oddział neurologiczny

W Oddziale Neurologicznym diagnozowane i leczone są choroby ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Na terenie Lublińca i sąsiednich gmin nie istniał oddział, który zajmowałby się leczeniem powyższych chorób. Najbliższe oddziały o takiej specyfice znajdowały się w Częstochowie i Tarnowskich Górach. W przypadkach nagłych czas dojazdu do tych placówek często zmniejszał lub wręcz przekreślał szanse na przeżycie chorego. W związku z powyższym zrodziła się myśl o utworzeniu Oddziału Neurologicznego w obrębie szpitala psychiatrycznego w Lublińcu. Po licznych trudnościach i długich staraniach lekarzy neurologów: dr n. med. Waldemara Mrowca i dr n. med. Ewy Ćmok-Urbaniec 02.11.1992 roku został utworzony i otwarty Oddział Neurologiczny.

Nowo otwarty oddział prowadzony był przez ordynatora Waldemara Mrowca do sierpnia 2001 roku, natomiast obowiązki zastępcy pełniła dr Ewa Ćmok-Urbaniec, by od sierpnia 2001 r. przejąć funkcję ordynatora, którą pełniła do 30.11.2003 roku. W latach 2004 – 2014 obowiązki ordynatora, a później kierownika oddziału pełnił dr n. med. Janusz Becelewski. Od czerwca 2014 roku (do nadal) kierownikiem oddziału jest lek. med. specjalista neurolog Małgorzata Moc.

W latach 1992–2008 kadrą pielęgniarską kierowała doświadczona pielęgniarka Anna Chlebowska-Katana. Od sierpnia 2008 roku obowiązki pielęgniarki oddziałowej powierzone zostały mgr Teresie Matusek (pełni tę funkcję do nadal). Oddział Neurologiczny początkowo dysponował 40-łóżkami, w tym 4 intensywnego nadzoru do 01.04.2001 roku, kiedy liczba ta została zmniejszona do 30 łóżek.

Oddział prowadzi działalność diagnostyczną, leczniczą, profilaktyczną i rehabilitacyjną pacjentów z:

  • chorobami naczyniowymi: udary mózgowe niedokrwienne, krwotoczne, naczyniaki, tętniaki;
  • procesami nowotworowymi układu nerwowego;
  • chorobami układu pozapiramidowego, m. in. choroba Parkinsona;
  • zespołami otępiennymi, np. choroba Alzheimera;
  • stwardnieniem rozsianym, padaczką, bólami głowy;
  • zespołami bólowymi korzeniowymi kręgosłupa.

W ramach oddziału funkcjonuje całodobowy, ciągły ostry dyżur z możliwością pełnej kompleksowej diagnostyki schorzeń układu nerwowego. Oddział dysponuje możliwością wykonywania pacjentom badań diagnostycznych takich jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. W samym oddziale istnieje możliwość wykonania szeregu badań dopełniających postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Wśród badań tych należy wymienić: USG tętnic zewnątrzczaszkowych; badanie naczyń metodą Dopplera; UKG serca; EEG wykrywające zaburzenia w pracy bioelektrycznej mózgu; EKG holter dające możliwość całodobowego monitorowania rytmu serca.

W trakcie hospitalizacji pacjenci zostają objęci także wczesną rehabilitacją neurologiczną. Dzięki bazie specjalistycznej tutejszego szpitala w przypadku dość częstych powikłań schorzeń neurologicznych pod postacią objawów psychopatologicznych istnieje możliwość wczesnej diagnostyki psychiatrycznej i szybkiego wdrożenia leczenia farmakologicznego. Personel lekarski poza opieką stacjonarną dokonuje konsultacji pacjentów w systemie ambulatoryjnym w Poradni Neurologicznej na terenie tutejszego Szpitala oraz w pozostałych oddziałach szpitalnych.

Oddział terapii uzależnienia od alkoholu z pododdziałem dla kobiet

Oddział usytuowany jest w starym parku szpitala. Przeznaczony jest aktualnie dla 60 osób. Głównie przyjmuje pacjentów z województw śląskiego i opolskiego, a także często z województwa małopolskiego. W okresie istnienia szpitala zmieniało się podejście personelu do pacjentów, w tym także do osób nadużywających alkoholu. Oddział funkcjonuje na terenie szpitala od połowy lat siedemdziesiątych  XX wieku. Mieści się w starym, zabytkowym kompleksie zamkowym dawnych książąt śląskich, otoczony pięknym starodrzewiem. Stare mury i drzewa tworzą niepowtarzalny klimat oddziału. W 1974 roku powstawała placówka opisana jako Oddział XIII męski leczenia odwykowego. Kierownikiem oddziału był wówczas Zygmunt Krych (od 21.01.1972 r. do 31.08.1976 r.), a następnie Włodzimierz Siczek (1.09.1976–28.02.1978) i ponownie Zygmunt Krych (1.03.1978–31.08.1979). W roku 1977 przy oddziale został utworzony Klub Abstynenta „Nadzieja”. Pracowali w nim wówczas zatrudnieni w oddziale lekarze i psycholog. Od 2002 roku Klub został zarejestrowany jako Stowarzyszenie Rodzin Abstynenckich, które współpracuje z oddziałem do dziś w oparciu o grupy samopomocowe. W latach osiemdziesiątych oddział został przekształcony w nowy, 40-łóżkowy Oddział odwykowy o nazwie IV męski. Kierownikiem została Zdzisława Prauzner-Bechcicka (1.01.1980–31.12.19830, jednocześnie będąc kierownikiem Poradni Lecznictwa Odwykowego Wojewódzkiej Przychodni Zdrowia Psychicznego przy SP ZOZ, a następnie Teresa Błachut (1.01.1984–25.11.1990). Oddział nadal z powodzeniem funkcjonował w oparciu o zasady społeczności terapeutycznej.

Całkowite przeformułowanie programu placówki odbyło się w latach 90. ubiegłego stulecia. Od 2.05.1991 roku (do nadal) oddziałem kieruje mgr Lidia Krajewska-Muszyńska. Wtedy w oddziale po raz pierwszy postawiono na psychoterapię. Od kwietnia 2002 r. (do nadal) pielęgniarką oddziałową jest mgr Zych Mariola. 14.05.2003 roku rozpoczęła działalność Poradnia terapii uzależnienia od alkoholu. Została zamknięta 20.02.2009 roku, a procedury pomagania uzależnionym zostały przesunięte do działalności PZP. W ramach PZP przy WSN prowadzony jest podstawowy program terapeutyczny, program pracy nad dalszym trzeźwieniem i grupy dla rodzin osób z problemem alkoholowym. Obecnie trzonem kadry oddziału są wykwalifikowani psycholodzy, w tym psycholog kliniczny oraz specjaliści i instruktorzy z zakresu terapii uzależnień. W skład zespołu wchodzą także psychiatra, personel pielęgniarski i personel pomocniczy. Oddział przyjmuje pacjentów w ramach kontraktu z NFZ. Jednocześnie z oddziałem na terenie WSN funkcjonuje pomoc ambulatoryjna dla osób uzależnionych od alkoholu w ramach Poradni Zdrowia Psychicznego (PZP) i Oddziału psychiatrycznego z pododdziałem detoksykacyjnym. W związku ze wzrostem zapotrzebowania na pomoc terapeutyczną w obszarze używania alkoholu dla kobiet, od 1.09.2008 r. został utworzony pododdział dla kobiet.

W ostatnim czasie do programu placówki możliwe jest wprowadzenie programu terapii opartego o Krótkoterminową Terapię Skoncentrowaną na Rozwiązaniu (SFBT). To terapia skoncentrowana na osiągnięciu określonego przez klienta celu, a nie na analizie problemów czy deficytów. Program został przetestowany w tutejszym oddziale w okresie od lipca do sierpnia 2013 roku. W tym czasie szkolenia z nowej metody przechodzili też terapeuci. Nadal jednak podstawowym sposobem leczenia jest terapia oparta o model strukturalno-strategiczny. Oddział jest również nastawiony na pracę w obszarze przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu osób nadużywających alkoholu.

Dyrektorzy i kierownicy szpitala

  • dr Clemens Neisser (kwiecień 1902 r. do listopad 1904 r.)
  • dr Otto Oskar Klinke (listopad 1904 r. do czerwiec 1922 r.)
  • dr n. med. Emil Cyran (czerwiec 1922 r. do wrzesień 1939 r.)
  • lek. Ernest Buchalik (wrzesień 1939 r. do styczeń 1945 r.)
  • Michał Pawełczyk (styczeń 1945 r. do luty 1945 r.)
  • lek. Hipolit Latyński (marzec 1945 r. do kwiecień 1946 r.)
  • dr n. med. Emil Cyran (maj 1946 r. do sierpień 1966 r.)
  • lek. Krzysztof Matias (wrzesień 1966 r. do listopad 1971 r.)
  • dr n. med. Henryk Kochelt (grudzień 1971 r. do styczeń 1972 r.)
  • dr n. med. Zygmunt Krych (styczeń 1972 r. do grudzień 1978 r.)
  • lek. Włodzimierz Bloch (marzec 1979 r. do marzec 1991 r.)
  • dr n. med. Waldemar Mrowiec (kwiecień 1991 r. do listopad 1998 r.)
  • mgr Teresa Błachut (grudzień 1998 r. do lipiec 2005 r.)
  • lek. Dariusz Kaczmarek (lipiec 2005 r. do maj 2007 r.)
  • lek. Marek Paluch 1.06. 2007–30.06.2007 r.
  • mgr Tadeusz Rams (lipiec 2007 r. do sierpień 2008 r.)
  • dr Henryk Kromołowski (sierpień 2008 r. do marca 2018 r.)
  • mgr Małgorzata Witkowska (marzec 2018 r. – do lipca 2019 r.)
  • mgr Beata Musialik (lipiec 2019 r. – do nadal)

Historię Szpitala opracowano na podstawie monografii:
H. Kromołowski, Rozwój opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień. 120 lat działalności Szpitala Psychiatrycznego w Lublińcu, Wyd. Nauk. Śląsk, Katowice 2014.

  1. Wcześniej na tym miejscu stał zamek, wzniesiony około 1241 roku, będący twierdzą, istniejący już przed powstaniem Lublińca jako miasta (przyjmuje się, że rok 1272 jest datą założenia miasta przez księcia Władysława Opolczyka), należąc do Czech i Polski, by później przejść we władanie księstwa opolsko–raciborskiego, a następnie (po śmierci Jana Dobrego, ostatniego piastowskiego księcia opolskiego) w obręb zwierzchności dynastii Habsburgów austriackich. W 1587 roku właścicielem tych ziem stał się Jan Kochcicki, by je utracić w 1645 roku na rzecz hrabiego von Andrzeja Celari (dobra zostały skonfiskowane przez Habsburgów rodzinie Kochcickich za wspieranie protestantyzmu). Rodzinie Kochcickich przypisuje się dokonanie przebudowy zamku w renesansowy pałac. Z kolei w 1650 roku w mieście Lubliniec wybuchł groźny pożar, który zniszczył także pałac. Został on odbudowany w stylu barokowym. Następnie w 1727 roku właścicielem tego terenu jest rodzina de Garnier, by w 1784 roku sprzedać go rodzinie Grotowskich. Franz Grotowski u schyłku swojego życia, w sporządzonym przez siebie testamencie postanowił zmienić funkcje lublinieckiego zamku i przeznaczyć go w przyszłości na zakład wychowawczy dla dzieci. Jednak po śmierci żony Grotowskiego, na żądanie władz pruskich, odstąpiono od realizacji zapisów testamentu i dlatego część dóbr lublinieckich i lisowickich w 1832 roku została odsprzedana hrabiemu Andrzejowi Renard, a sam pałac, został siedzibą Sądu Powiatowego, a następnie Sądu Okręgowego. Z kolei w 1857 roku obejmuje te posiadłości Fryderyk Kielmann.
  2. Na podstawie opracowania: M. Siemionkin, Zakład psychiatryczny w Lublińcu. Opis zakładu i sprawozdania z działalności dyrekcji od czasu przyłączenia Górnego Śląska do Polski, Drukarnia Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, Katowice 1929, s. 5–6.
  3. Pierwszym lekarzem zatrudnionym w Domu Poprawczym i w „Zakładzie dla Idiotów” był dr Bothe (pracował w latach 1893–1894), kolejnymi byli: dr Jessen (1894–1902), któremu przydzielono asystentów (początkowo dr von Jagemanna – 1897 r., później dr Leymanna – 1898 r., a następnie po jego odejściu lekarzem asystentem został lekarz ogólny – dr Wongtschowski). Następnie, przybył wspomniany dr Clemens Neisser (1902 r.),
    dr J. Bresler (1903 r.), a lekarzem asystentem został dr Przewosnik (1902 r.). W 1904 r. pracę w szpitalu rozpoczął dr Otto Oskar Klinke. W 1906 roku zatrudniono dr Gertrud Roegner i dr Hoth; w 1907 r. Przybył dr Kieserling, a w 1910 r. dr Adelt z Lubina i dr Seemann.
  4. Zakład ten, położony tuż obok szpitala, a spełniający funkcje prowincjonalnego zakładu poprawczego, oddano do użytku w sierpniu 1885 r. Zbudowany z czerwonej cegły został później nazwany czerwonym blokiem lub czerwonym domem.
  5. W latach następnych w szpitalu powstały jeszcze warsztaty: koszykarsko–szczotkarski, blacharski, ślusarski oraz: tartak, betoniarnia i 2 szwalnie dla kobiet.
  6. M. Siemionkin, Zakład psychiatryczny w Lublińcu…, s. 12.
  7. K. Brożek, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie 1918–1922, Wyd. Śląsk, Katowice 1973, s. 256 i n.
  8. M. Siemionkin, Zakład psychiatryczny w Lublińcu…, s. 14.
  9. Wszystkie oddziały dla chorych, mieszkanie dyrektora, lekarzy i nadpielęgniarzy były połączone między sobą telefonami. Centrala telefoniczna umieszczona była w portierni szpitala, miała aparat dla rozmów telefonicznych miejscowych i pozamiejscowych i mogła przekierowywać rozmowę do aparatu znajdującego się w gabinecie dyrektora, do sekretariatu i kasy szpitala.
  10. M. Siemionkin, Zakład Psychiatryczny w Lublińcu…, s. 16 i n.
  11. Przebywały w nim internowane korygentki (głównie kobiety skazane za uprawianie nielegalnej prostytucji). W tamtym okresie osoby określane mianem korygenci uznawano za jednostki psychopatyczne i psychicznie zdegenerowane, które w większości były chore psychicznie i stąd wiele z nich stawało się w krótkim czasie pacjentami szpitala psychiatrycznego.
  12. M. Siemionkin, Zakład psychiatryczny w Lublińcu…, s. 49–50.
  13. Organopreparaty, są to wyciągi z narządów zwierząt, stosowane jako środki lecznicze. Są to głównie hormony, np.: insulina, adrenalina, tyroksyna, hormony kory nadnerczy.
  14. Dane ze sprawozdania administracyjnego z działalności za rok budżetowy 1935/1936.
  15. Uchwalona w lipcu 1933 r. Ustawa o Zapobieganiu Narodzin Potomstwa Obciążonego Chorobą Dziedziczną – (Gesetz zur Verhütung erbkranken Nachwuchses – weszła w życie 1.01. 1934 r.), zawierała paragraf o przymusowym przeprowadzeniu sterylizacji osób chorych psychicznie, niepełnosprawnych, chronicznie chorych. Takie osoby określano mianem: zbędne egzystencje, puste powłoki cielesne, byty obciążające, wadliwe osoby, zbędny balast. Rozróżniano sterylizację (usunięcie płodności bez niszczenia gruczołów płciowych) i kastrację (niszczenie gruczołów płciowych). Niektórzy prawnicy (np. Henryk Żółtowski) używali terminu obezpłodnienie (oznaczający połączenie określeń sterylizacji i kastracji). Urzędy Stanu Cywilnego prowadziły tzw. rejestrację dziedziczno–zdrowotną. Wyroki w takich sprawach wydawane były przez sądy zdrowia dziedzicznego I i II instancji.
  16. Za politykę ludnościową na terytorium Rzeszy odpowiadał Heinrich Himmler, mianowany przez Hitlera Komisarzem Rzeszy do spraw umocnienia niemieckości, którą realizował ściśle według pseudonaukowych teorii niemieckiej eugeniki i rasizmu. W ramach tej polityki H. Himmler w dniu 15 maja 1940 roku w dokumencie „Kilka myśli o traktowaniu obcoplemiennych na wschodzie”, stwierdzał (Zob., R. Z. Hrabar, Hitlerowski rabunek dzieci polskich. Uprowadzanie i germanizowanie dzieci polskich w latach 1939–1945, Wyd. Śląsk, Katowice 1960, s. 22 i n.):
    – Na terenie Polski pozostałyby jedynie czteroklasowe szkoły powszechne, uczono by w nich liczenia do 500, pisania nazwiska i wpajano by zasadę, iż nakazem bożym ludności polskiej jest posłuszeństwo wobec Niemców, uczciwość, pilność i grzeczność. Nie byłoby konieczne, aby ludność polska potrafiła czytać.
    – Rodzice, chcący lepiej wykształcić swoje dzieci, musieliby napisać specjalny wniosek do odpowiednich dowódców SS i policji. Na podstawie wniosku specjaliści sprawdziliby najpierw czy dziecko jest „wartościowe rasowo”, jeżeli ich opinia byłaby pozytywna dziecko trafiałoby do Niemiec w celach germanizacyjnych a ich dalszy los uwarunkowany byłby lojalną postawą rodziców wobec III Rzeszy. Dziecko uznane za „małowartościowe rasowo” nie miałoby żadnych możliwości lepszej edukacji.
    – Co roku przeprowadzana byłaby akcja selekcyjna wśród dzieci w wieku od lat sześciu do dziesięciu według zasad rasowych niemieckiej eugeniki; dzieci które przeszły ją pozytywnie i uznane zostały za materiał warty „pozyskania” trafiałyby także do Niemiec, po wcześniejszej zmianie nazwisk, gdzie poddane by zostały dalszej germanizacji.
  17. W myśl tej ustawy obciążonym dziedzicznie jest ten, kto cierpi na: wrodzony niedorozwój umysłowy, schizofrenię, psychozę okresową (maniakalno-depresyjną), padaczkę wrodzoną, pląsawicę Huntingtona, głuchotę wrodzoną, ciężką wadę rozwojową. Poza tym mógł być wysterylizowany ten, kto cierpi na ciężki alkoholizm. Ustawa oddawała sterylizację do decyzji sądów złożonych z jednego sędziego zawodowego (przewodniczący) oraz dwóch lekarzy (jeden z nich powinien posiadać specjalizację w zakresie nauki o dziedziczności). W Niemczech stosowano przymus sterylizacji w przypadkach nieeugenicznych z powodu zachowań aspołecznych, które mogłyby uniemożliwiać jednostce sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie i utrzymanie rodziny.
  18. Zob., R. Kujawski, Polskie środowisko neuropsychiatryczne wobec ustaw sterylizacyjnych w latach trzydziestych XX wieku, „Psychiatria Polska” 2014, 48(1), s. 206.
  19. W krajach skandynawskich za wskazanie do sterylizacji uznawano „inklinacje do sprzedaży nielegalnego alkoholu”, kradzieże, „silny popęd seksualny”.
  20. R. Kujawski, Polskie środowisko neuropsychiatryczne wobec ustaw sterylizacyjnych w latach trzydziestych XX wieku…, s. 206–207.
  21. Zob., Z. Jaroszewski (red.), Zagłada chorych psychicznie w Polsce 1939–1945, , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 4 i n.
  22. Dzieci były kierowane na ogół przymusowo, bez zgody rodziców, na podstawie Zarządzenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy Niemieckiej z 18 sierpnia 1939 r. Nr IV b. 3088/39, nakazującego urzędom zdrowia meldowanie o noworodkach i dzieciach upośledzonych umysłowo lub fizycznie.
  23. Zakon Oblatów w Lublińcu powstał w 1922 roku w miejscu dawnego Zakładu Wychowawczego Grotkowskich. Natomiast w lutym1940 r. prowincjał klasztoru Oblatów podpisał umowę z marszałkiem prowincji śląskiej na przejęcie z zakładu w Tarnowskich Górach pacjentów chorych psychicznie. W treści umowy zastrzeżono, że do szpitala nie mogą być przyjęci pacjenci niebezpieczni, homoseksualiści oraz chorzy o skłonnościach samobójczych. Również część pacjentów z Branic została przekazana do szpitala Oblatów. Z zachowanych dokumentów wynika, że szpital Oblatów już w 1942 roku został włączony organizacyjnie do Landes–Heil–und Pflegeanstalt Lublinitz, najprawdopodobniej jako jego oddział. Szpital w klasztorze Oblatów funkcjonował do końca wojny – na podstawie J. Gołaszewski, Opieka nad chorymi umysłowo na Śląsku od końca XIX wieku do 1945 roku, w: Curatores pauperum. Źródła i tradycje kultury charytatywnej Europy Środkowej, red., A. Barciak, Wyd. Societas Scientiis Favendis Silesiae Superioris – Instytut Górnośląski, Katowice 2004, s. 272 i n.
  24. J. Kubiak, S. Limbach, Dr Buchalik jest mordercą, „Gazeta Częstochowska” nr 37 (640), 10–16.09.1968,s. 4–5.
  25. Na podstawie danych z Instytutu Pamięci Narodowej.
  26. Na podstawie opracowania wydanego przez Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Lublińcu, U progu stulecia. 1894–1985, praca zbiorowa, s. 10 i n.
  27. Zob., Z. Podbielski, Budowla specjalnego przeznaczenia…,  s. 185.
  28. Umieszczenie Kliniki w Szpitalu w Lublińcu podziałało na szpital „[…] jak dotknięcie ostrogą boku szlachetnego rumaka…Był to może nieświadomy duch szlachetnej rywalizacji, kiedy cały personel szpitalny – świadomie czy mimo woli – podniósł swój poziom pracy, stając się godną bazą dla akademickiej placówki klinicznej”, zob., I. Krupka–Matuszczyk, I Katedra i Klinika Psychiatrii, w: 40 lecie Kliniki Psychiatrii w Lublińcu, (praca zbiorowa), Lubliniec 1993, s. 2.
  29. Na podstawie Regulaminu pracy I Kliniki Psychiatrii w Lublińcu Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach z dnia 10.07.1992 roku.
  30. Istniała do lipca 1966 roku. Łącznie ukończyło ją 106 osób (81 asystentek pielęgniarstwa psychiatrycznego oraz 25 asystentek pielęgniarstwa ogólnego).
  31. Liceum Medyczne Pielęgniarstwa dla Pracujących (1965–1970), Medyczne Studium Zawodowe z Wydziałem Pielęgniarstwa Psychiatrycznego (1973–1977), Medyczne Studium filią Zespołu Szkół Medycznych w Częstochowie (1977–1985), Zespół Szkół Medycznych w Lublińcu (1985–2002), Zespół Szkół Ogólnokształcących i Medycznych w Lublińcu (2002–2011), a od września 2012 roku jako Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego, w którego skład wchodzą: III LO, Medyczno–Społeczna Szkoła Policealna im. prof. Z. Religi, Szkoła Policealna nr 1 dla Dorosłych im. prof. Z. Religi, I LO dla Dorosłych oraz prowadzenie Kwalifikacyjnych Kursów Zawodowych.
  32. Zob., M. Balicki, S. Leder, A. Piotrowski, Spojrzenie na psychiatrię w Polsce. Przeszłość i przyszłość, w: A. Bilikiewicz, J. Rybakowski (red.), Psychiatria w Polsce, Via Medica, Gdańsk 2002, s. 192.
  33. Dla porównania – w roku 2004 było 690 łóżek i przyjęto około 3000 chorych.
  34. W tym przypadku remisja wyraża „cofnięcie się” choroby, brak jej objawów, ale nie oznacza „braku choroby”. Remisja nie jest synonimem wyleczenia.
  35. Por., L. Ciszewski, Psychiatryczne leczenie domowe jako alternatywa hospitalizacji – przegląd badań, Psychiatria Polska 1988; 22 (5), s. 382–386.
  36. M. Załuska, Środowiskowy model leczenia psychiatrycznego a zmiany w strukturze lecznictwa w ostatnich latach w Polsce, Postępy Psychiatrii i Neurologii 2006; 15 (4): s. 280–282.
  37. Ludwik Wódka, lekarz specjalista psychiatrii, urodził się 15 czerwca w 1938 roku w Żerkowicach w powiecie zawierciańskim. Szkołę podstawową i Liceum Ogólnokształcące ukończył w miejscu zamieszkania. W 1956 roku rozpoczął studia w Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu–Rokitnicy, które ukończył w 1962 roku. Pracę w lublinieckim szpitalu psychiatrycznym rozpoczął 16 stycznia 1962 roku, początkowo jako instruktor terapii zajęciowej, a po uzyskaniu prawa wykonywania zawodu, jako lekarz (w szpitalu pracuje do nadal). Po zdaniu specjalizacji II stopnia został ordynatorem oddziału. Przez wiele lat wykonywał sekcje zwłok, zarówno dla WSN, dla miejscowego ZOZ–u oraz sądowe.
  38. Odcinek zamknięty: to część oddziału, w której przebywają pacjenci w pierwszym etapie diagnozy i leczenia – pacjenci w ostrych stanach chorobowych, z większymi problemami w adaptacji i ogólnym funkcjonowaniu. Odcinek otwarty: to część oddziału, w której przebywają pacjenci w stanie po ustąpieniu ostrych objawów chorobowych oraz o łagodniejszym przebiegu choroby i prawidłowym przystosowaniu do warunków szpitalnych.
  39. Krystyna Wołkanowska, lekarz specjalista psychiatrii, zatrudniona w tutejszym Szpitalu od 1992 roku. Akademię Medyczną w Gdańsku ukończyła w 1964 roku. Po odbyciu dwuletniego stażu podyplomowego, pracowała w oddziałach psychiatrii sądowej w Starogardzie Gdańskim i Jarosławiu (lata 1968–1992). W latach 1992–2001 była ordynatorem oddziału psychiatrycznego ogólnego i zastępcą dyrektora ds. lecznictwa. Od 2002 roku do nadal, jest zatrudniona w Szpitalu na stanowisku starszego asystenta.
  40. Biografie zarządzających zakładem opracowano na podstawie dostępnej dokumentacji oraz ewidencji i akt osobowych, zgromadzonych w dziale kadrowo-płacowym Wojewódzkiego Szpitala Neuropsychiatrycznego w Lublińcu, a także życiorysów osobiście napisanych przez niektórych dyrektorów.